Wat is selle?

Alle lewende organismes, insluitende plante, diere, bakterieë en fungi, is gemaak van selle. Selle is die kleinste funksionele deeltjies van alle lewende organismes.

Wanneer ons al die lewende organismes in die wêreld bestudeer, dan vind ons dat daar twee hoof soorte organismes is, gebasseer op die struktuur van hul selle. Die belangrikste verskil in struktuur is die teenwoordigheid van 'n kern. Selle met 'n ware kern word geklassifiseer as eukariotiese selle, terwyl selle sonder 'n ware kern prokarioties selle is. In hierdie hoofstuk gaan ons spesifiek na eukariotiese selle kyk, wat organismes soos plante en diere insluit. Bakterieë is voorbeelde van organismes met prokariotese selle.

Ons kan sê dat selle die basiese strukturele en funksionele eenhede van alle lewende organismes is. 'n Mens kan nie individuele selle met die blote oog sien nie, want hulle is te klein - jy sal 'n mikroskoop moet gebruik om selle waar te neem. Ons sê selle is mikroskopies omdat hulle net onder 'n mikroskoop gesien kan word.

Robert Hooke was in 1665 die eerste sitoloog wat selle onder sy mikroskoop kon identifiseer. Hy het besluit om die mikroskopiese vormpies wat hy in 'n skyfie kurk waargeneem het "selle" te noem, omdat die vormpies hom aan die selle (kamertjies) van die monnike in 'n klooster daar naby laat dink het.

Verskillende soorte selle

Jou liggaam word gemaak van baie verskillende soorte selle. Ons sê jou selle is gespesialiseerd om 'n spesifieke funksie uit te voer. Afhangende van die funksie van die sel, kan dit spesialiseer deur 'n ander vorm of grootte aan te neem of deur komponente te bevat wat ander selle nie het nie. Kyk na die verskille tussen senuweeselle en rooibloedselle in die foto's.

Alhoewel daar baie verskillende soorte selle is, is daar komponente van die selstruktuur wat by alle selle gevind word. Daar is ook strukture wat die meeste, maar nie alle, selle het. Kom ons kyk hierna in die volgende afdeling.

Selstruktuur

Soos wat ons vantevore genoem het, alle selle het sekere gemeenskaplike strukture. Dit is:

• 'n selmembraan
• sitoplasma; en
• in die meeste eukariotiese selle, 'n kern

Kom ons kyk nou na die struktuur van hierdie komponente van die sel, en na sommige van die ander organelle wat by die meeste selle aangetref word. 'n Organel is 'n gespesialiseerde struktuur in die sel wat 'n spesifieke funksie vir die sel verrig. Voorbeelde van organelle in selle is vakuole en mitochondria. Kyk na die diagram wat die verskillende komponente in 'n eenvoudige diersel illustreer.

Sitoplasma

In Natuurwetenskappe praat ons van 'n medium wanneer ons praat van 'n oplossing waarin organelle, selle of organe gesuspendeer is. Kan jy aan 'n ander betekenis vir die woord "medium" dink?

Daar word dikwels na die sitoplasma verwys as die jelie-agtige stof in selle. Dit is slegs gedeeltelik korrek aangesien die sitoplasme in werklikheid bestaan uit die jellie-agtige stof (genoem die sitosol)en al die sel-organelle (behalwe die kern). Die term vir die sitoplasma (sitosol + organelle) en die kern (wat kernplasma bevat) gesamentlik is protoplasma. U moet hiervan bewus wees wanneer u die sitoplasma aan leerders bekendstel sodat hierdie misverstand later in hul skoolloopbaan vermy kan kan word.

Die sitoplasma (sitosol en organelle) en die kern word gesamentlik genoem protoplasma.

Die sitoplasma sluit alle lewende dele van die sel binne-in die selmembraan in, maar die kern word uitgesluit. Die sitoplasma bestaan uit die sitosol en die sel se organelle. Die sitosol is 'n waterige, jellie-agtige medium wat bestaan uit 70%-90% water, en is gewoonlik kleurloos.

Die sitosol bestaan uit 'n mengsel van verskillende stowwe opgelos in water. Onthou jy nog wat 'n mengsel is, van Materie en Materiale? Hierdie stowwe in die sitosol sluit in soute, verskeie verbindings van elemente soos natrium en kalium, en meer komplekse molekules, soos proteïene.

Die sitosol is ook die plek waar baie chemiese reaksies plaasvind. Volgende kwartaal, in Materie en Materiale, sal ons meer oor chemiese reaksies leer.

Die selorganelle wat deel is van die sitoplasma sluit in mitochondria, chloroplaste en vakuole. Vakuole is organelle wat deur 'n membraan omsluit word en wat meestal water met ander molekules in oplossing bevat. Die grootte en aantal vakuole in 'n sel varieer baie en hang af van die tipe sel en die funksie daarvan.

Daar is verskeie vakuole in hierdie voorbeeld van 'n plantsel. Dit is die geval met baie plantselle. Die kern, met sy donker nukleolus, is ook baie duidelik. U kan later na hierdie voorbeeld terugkom om weer na die kern te kyk. Indien die leerders vra wat die grys-wit struktuur bo links is, dit is 'n styselkorrel. Plantselle stoor styselkorrels in die sitoplasma. U kan die leerders byskrifte laat maak vir die vakuole en sitoplasma in hierdie voorbeeld. Die selwand van die plantsel is ook sigbaar - die selmembraan is die binneste, meer gevoude gedeelte, terwyl die selwand die liggrys, meer rigiede struktuur aan die buitekant is. Daar is verskeie mitochondria dofweg sigbaar, byvoorbeeld die grys ovaal strukture onder links. Sodra u hierdie strukture behandel het, kan u hierna terugkom om die ander byskrifte by te voeg.

Kern

Beide plant- en dierselle het 'n kern in die sitoplasma. Dit beheer al die prosesse en chemiese reaksies wat in die sel plaasvind. Die kern bevat ook die kern se genetiese materiaal wat as lang DNS-molekules bestaan.

Die verskil tussen eukariotese en prokariotiese selle is dat eukariotiese selle 'n kern het waar die genetiese materiaal deur 'n membraan omring word. Prokariotiese selle se DNS dryf in die sitoplasma rond sonder 'n membraan.

Die kern bestaan uit die volgende:

• 'n Dubbele membraan genoem die kernmembraan omsluit die DNS. Die kernmembraan het porieë (gaatjies) waardeur stowwe kan beweeg.
• Daar is 'n nukleolus / kernliggaampie in die kern. Dit word waargeneem as 'n donkerder gebied in die kern.
• Die DNS bevat inligting in verband met oorgeërfde eienskappe (oorerflik), soos of die persoon blou, bruin of groen oë sal hê.

Bestudeer die diagram en die mikrograaf van 'n kern.

Om 'n mikrograaf te bestudeer is 'n baie belangrike vaardigheid om aan te leer vir later in Lewenswetenskappe. Leerders word dikwels aan skematiese diagramme van selle blootgestel, wat 'n geïdealiseerde beeld van die sel gee. Hulle vind dit dan moeilik om hierdie strukture in 'n mikrograaf van 'n werklike sel te identifiseer. Moedig u leerders aan om op te let hoe hierdie diagram vanaf die mikrograaf geteken is en hoe dit verskil van die werklike mikrograaf van die kern. Herinner u leerders daaraan dat 'n mikrograaf 'n foto is wat deur 'n mikroskoop geneem is, in hierdie geval met 'n transmissie-elektronmikroskoop.

Navorsers het begin om DNS-molekules te gebruik om data te stoor. Wetenskaplikes van Harvard het dit in 2012 reggekry om 5.5 petabits (ongeveer 700 terabytes) data op 1 g DNS te stoor! "DNS USB harde skywe" is nog nie beskikbaar nie, maar dit sal dalk nog in jou leeftyd moontlik wees!

DNS is 'n baie belangrike deel van alle selle en daarom ook van alle lewe. DNS bevat inligting wat al jou oorerflike eienskape enkodeer. Dit verwys na eienskappe wat in families oorgeërf word, byvoorbeeld jou vel- en oogkleur, of jy allergieë kan ontwikkel, en ook die waarskynlikheid om sekere soorte siektes op te doen.

Identiese tweelinge kom van dieselfde bevrugte eiersel wat in twee deel en het dan dieselfde DNS. Maar, hulle is nie presies dieselfde nie as gevolg van omgewingsfaktore wat hul ontwikkeling kan beïnvloed. Nie-identiese tweelinge ontwikkel uit twee verskillende eierselle en twee verskillende spermselle.

Elke organisme se DNS is uniek. Die verskille in die DNS tussen individue word variasie genoem. Selfs die kleinste verskil in DNS kan groot variasies in spesies en tussen spesies veroorsaak. Binne spesies kan DNS-verskille of -variasies lei tot albino-diere of die oordrag van dieselfde siektes, soos sekelsel-anemie.

Gebasseer op die werk van baie genetiese navorsers, kan ons nou sê dat alle mense 99.9% identiese DNS deel. Die verskille in die 0.1% wat oorbly, is verantwoordelik vir al die verskille wat ons by mense waarneem.

Leer meer oor gene http://learn.genetics.utah.edu/content/begin/tour/

Mitochondria

Onthou jy dat ons oor voedsel as die energiebron van ons liggame gepraat het? Net soos wat hout gebrand word om die gestoorde potensiële energie daarin te gebruik om 'n vuur te maak om water te verhit, net so word die voedsel wat ons eet afgebreek om energie vry te stel sodat ons liggame kan funksioneer. Mitochondria is hiervoor verantwoordelik.

U kan hierdie geleentheid gebruik om die betekenis van gestoorde potensiële energie te hersien, sowel as die feit dat voedsel as brandstof vir ons liggame beskou word.

Enkelvoud of meervoud? Mitochondrion is die enkelvoud en mitochondria is die meervoud van die woord.

Mitochondria is organelle wat deur 'n dubbele membraan omsluit word. Selle wat baie aktief is sal tipies meer mitochondria hê as selle wat minder aktief is. Watter tipe sel dink jy sal meer mitochondria hê: 'n spiersel of 'n beensel?

'n Spiersel sal meer mitochondria hê aangesien spiersele groot hoeveelhede energie vir beweging benodig. U kan dit illustreer met die volgende illustrasie van die hartspierweefsel van 'n muis. Hartspier-weefsel is baie aktief en benodig baie energie, daarom die groot aantal mitochondria in die weefsel, soos hieronder gesien kan word.

Sodra voedselmolekules die selle binnegaan en deur die mitochondria opgeneem is, word dit deur die mitochondria gebruik tydens 'n proses wat respirasie genoem word. Gedurende respirasie kan die mitochondrion die molekules voedsel kombineer met suurstof om energie vry te stel wat die sel kan gebruik. Koolstofdioksied, water en afvalstowwe is neweprodukte van hierdie proses.

Mitochondria het hule eie mitochondriale DNS wat heeltemal van die DNS in die kern verskil. Wat kan ons van hierdie feit aflei?

Met verwysing na die "het jy geweet"-boksie in die kantlyn in verband met mitochondriale DNS kan leerders dalk vra wat ons kan aflei van die feit dat daar so-iets is. Een teorie is dat mitochondria ontstaan het uit bakterieë wat oeroue eukariotiese selle binnegedring, in 'n simbiotiese verhouding met die gasheersel begin saamleef het, en uiteindelik hul vermoë om onafhanklik te leef verloor het. Die idee is nog steeds baie kontroversieel en word nie algemeen aanvaar nie. MtDNS het blykbaar 'n invloed op geen-uitdrukking en kan gebruik word om moederlike verwantskap na te spoor, aangesien al ons mtDNS van ons moeders afkomstig is, nie van ons vaders nie.

Kyk na die mikrograaf van die mitochondrion in die voorbeeld. Watter verskille kan jy sien tussen hierdie mitochondrion en die diagram wat voorheen gegee is? In die diagram kan duidelik gesien word dat die binneste membraan gevou is, terwyl dit nie so duidelik sigbaar in die mikrograaf is nie. Dit is as gevolg van die manier waarop die sel voorberei (gesny) is voordat dit onder die transmissie elektronmikroskoop bekyk is. In die diagram word 'n geïdealiseerde voorstelling van die organel gemaak. Wanneer ons dit egter onder 'n mikroskoop bekyk kan dit heeltemal anders lyk, afhangende van hoe dit gesny is om 'n baie dun snit te kry om na te kyk.

As jy meer wil uitvind oor hoe mitochondriale DNS (mtDNS) vir "ouderdom" verantwoordelik is, lees hierdie artikel deur Dr Barry Star van Stanford Universiteit http://genetics.thetech.org/ask/ask165

Maak 'n opsomming van wat jy geleer het

Noudat jy die inwendige struktuur van 'n sel bestudeer het, kom ons maak 'n opsomming van wat jy sover geleer het. Voltooi hierdie tabel deur die belangrikste funksie van elk van die selstrukture in te vul.

Selstruktuur	Funksie(s)
Selmembraan
Sitoplasma
Kern
Mitochondrion
Vakuool

Selstruktuur	Funksie(s)
Selmembraan	reguleer / beheer beweging van stowwe in en uit die sel
Sitoplasma	waar baie van die chemiese reaksies en prosesse in die sel plaasvind
Kern	bevat DNS (oorerflike materiaal) van die sel en beheer die sel se aktiwiteite
Mitochondrion	stel energie uit voedsel vry vir die sel
Vakuool	stoor stowwe, water en voedingstowwe

Selwand

Alle dier- en plantselle word deur 'n selmembraan omsluit, soos wat ons vantevore geleer het. Soos wat jy egter met die vorige aktiwiteit opgemerk het, dierselle het dikwels 'n onreëlmatige vorm, terwyl plantselle 'n meer reëlmatige, rigiede vorm het.

Plantselle het 'n addisionele laag wat die sel aan die buitekant van die selmembraan omring. Dit word die selwand genoem. Die selwand verskaf 'n beskermende raamwerk vir ondersteuning en stabiliteit aan die plantsel.

Die selwand word gevorm van 'n verskeidenheid verbindings, waarvan sellulose die belangrikste is. Sellulose help om die vorm van die plantsel te behou. Dit laat die plant toe om stewig en regop te bly, selfs as dit baie hoog groei.

Chloroplaste

Jy mag dalk onthou dat jy in vorige grade van fotosintese geleer het. Kan jy nog onthou waarom fotosintese so belangrik vir alle lewe op aarde is?

Het jy die groen organelle in die plantselle opgelet. Hulle was afwesig in die dierselle in die vorige aktiwiteit. Hierdie is chloroplaste. Chloroplaste is die enigste organelle wat voedsel kan produseer met behulp van sonligenergie. Slegs plante met chloroplaste is in staat om te fotosinteer omdat hulle die baie belangrike pigment chlorofil bevat. Chlorofil kan die stralingsenergie van die son absorbeer en dit dan verander na chemiese energie, wat plante en diere kan gebruik. Dierselle het nie chlorofil nie en kan daarom nie fotosinteer nie.

Vakuole

Het 'n plant 'n skelet? Draai na 'n maat en bespreek wat plantselle moontlik as 'n skelet kan gebruik. Dink byvoorbeeld aan 'n grashalmpie of 'n roos met 'n lang steel.

Vakuole in plantselle is gewoonlik redelike groot organelle wat soveel as 90% van die sel se volume kan beslaan. Die vloeistof in die vakuool, genoem selsap, help die plant ondersteun. Die gevulde vakuole druk teen die selwand en maak so die selle, en daarom die plant, stewig. Ons sê die selle is turgied in hierdie toestand. Die teenoorgestelde van turgied is flaksied.

'n Mens kan maklik sien wanneer 'n plant se vakuole vol is en wanneer nie. Wanneer die vakuole van 'n plant vol is word die plant se stingels en blare regop en stewig gehou. Maar, indien die blare en stingels slap hang, het die vakuole waarskynlik baie water verloor omdat die grond te droog was en die sel verplig was om die water daarin te gebruik om te oorleef.

Vakuole is net in sommige dierselle teenwoordig en dan is hulle gewoonlik baie klein en tydelik.

Vergelyk plant- en dierselle

1. Bestudeer die twee diagramme van plant- en dierselle hieronder.
   1. Stel 'n tabel op van die verskille tussen die twee tipes selle in die ruimte daarvoor voorsien. Gee jou tabel 'n toepaslike opskrif.
   2. Verskaf ook byskrifte vir die verskillende selstrukture en organelle

Hier is die byskrifte vir die plant- en dierseldiagramme.

'n Tipiese diersel

'n Tipiese plantsel

'm Voorbeeld van die tipe tabel wat leerders mag produseer word hieronder verskaf. Leerders mag die inligting op 'n ander manier gee met 'n ander uitleg, wat aangemoedig behoort te word, solank dit logies en verstaanbaar is. As voorbeeld: hulle mag dalk nie die eerste kolom met die eienskap hê nie.

Tabel wat die verskille tussen plant- en dierselle opsom

Eienskap	Dierselle	Plantselle
Vorm	Het 'n onreëlmatige vorm	Het 'n rigiede reëlmatige vorm
Selwand	Besit slegs 'n selmembraan, nie 'n selwand nie	Besit beide 'n selmembraan en 'n selwand
Vakuole	Besit klein vakuole wat tydelik of afwesig kan wees	Het groot vakuole
Chloroplaste	Het geen chloroplaste	Het chloroplaste vir fotosintese

Waarneming van selle onder 'n mikroskoop

Het jy al ooit vantevore 'n mikroskoop gebruik? Mikroskope is instrumente wat gebruik word om na voorwerpe te kyk wat te klein is om met die blote oog waar te neem. Sedert die dae van Hooke se waarnemings het die ontwikkeling van mikroskope 'n lang pad geloop. Ons het vandag ongelooflik kragtige mikroskope, genoem elektronmikroskope, wat elektrone in plaas van lig gebruik om baie klein detail waar te neem - selfs so klein as 'n enkele kolom atome.

Voordat ons met mikroskope kan begin werk, kom ons kyk eers na die verskillende dele van 'n basiese ligmikroskoop en die veiligheids-voorsorgmaatreëls wat ons moet tref voor ons hierdie dele van die toerusting gebruik.

'n Mikroskoop laat jou toe om detail van monsters te sien wat jy nie met die blote oog kan sien nie. Die beeld wat jy sien moet wees:

• goed genoeg belig met genoeg lig om die monster te kan sien
• goed gefokus
• in kontras met die omgewing om detail duidelik waar te neem

Die volgende illustrasie verduidelik die verskillende dele van 'n ligmikroskoop en waarvoor elkeen gebruik word

Wanneer jy 'n mikroskoop gebruik, maak seker dat jy die volgende veiligheids-voorsorgmaatreëls tref:

1. Daar is 'n spesiale manier hoe mikroskope gedra word: een hand ondersteun die basis en die ander hand hou die raamwerk van die mikroskoop vas.
2. Plaas dit op 'n stabiele, horisontale, skoon werksbank.
3. Voordat jy begin om die mikroskoop te gebruik, maak die lense met regte lenspapier skoon. Moenie met jou vingers aan die lense raak nie! Maak seker die mikroskooptafel en die glasies is skoon.
4. Wanneer jy met die glasies werk, moenie gebreekte of gekraakte glasies gebruik nie en hanteer dekglasies deur slegs aan hul kante te raak.
5. Wanneer jy die objektiewe fokus:
   • Fokus geleidelik en stadig.
   • Wees versigtig met die objektiewe en moet hulle nie krap nie.
6. Wanneer jy klaar is:
   • Draai altyd die laagste vergrotingsobjektief na onder voordat jy die mikroskoop bêre.
   • Maak seker die mikroskoop-tafel en glasies is skoon voordat jy alles wegpak.
   • Stoor altyd die mikroskoop in sy kas met 'n stofjassie daaroor sodat stof nie op die lense aanpak nie.

Om selle onder 'n mikroskoop te sien, moet ons iets maak en voorberei wat 'n monster op 'n voorwerpglasie genoem word.

'n Monster is 'n klein deel, snit of voorbeeld van 'n organisme wat ons wil ondersoek. Wanneer ons na 'n monster onder 'n mikroskoop kyk, moet daar lig deur die monster skyn sodat ons dit kan sien. Daarom moet ons die monster voorberei en baie dun snitte van minder as 0.5 mm sny. Monsters word dan op 'n voorwerpglasie neergesit.

Ons kan voorbeelde of monsters op 'n voowerpglasie voorberei deur verskillende tegnieke te gebruik:

• nat preparaat - goed om lewende organismes waar te neem en word spesifiek vir akwatiese monsters gebruik
• droë preparaat - goed om hare, vere, stuifmeelkorrels of stof waar te neem
• smere word dikwels gebruik om bloed of slym oor die voorwerpglasie te smeer en dit dan droog te laat word voor daarna gekyk word
• kleurstowwe word by nat of droë preparate gevoeg deur druppels gekleurde chemikalieë op die monsters te drup, byvoorbeeld verdunde jodiumoplossing, metileenblou of kristal-violet. Ons gebruik kleurstowwe om die kleurkontras op die skyfie te verbeter.

Evalueer mikroskoop-beelde

Hierdie is 'n uitbreidings-aktiwiteit. Dit is opsioneel en hoef nie gedoen te word nie. Indien u nie mikroskope het om mee te werk op Gr 9-vlak nie is hierdie egter 'n geleentheid om ondervinding op te doen van mikroskoop-werk en probleemoplossing sonder om werklik een te gebruik.

INSTRUKSIES:

Bestudeer sorgvuldig hierdie mikroskoop-beeld van ui-selle wat blou gekleur is. Evalueer die beeld ten opsigte van fokus, lig en kontras soos in die foto gesien kan word.

---

---

---

Leerders moet verduidelik dat die beeld skerp en in fokus is, dat daar genoeg lig deurskyn en dat die kontras duidelik genoeg is om die struktuur van die selle te kan waarneem.

Dieselfde ui-selle is ondersoek omder 'n mikrosoop wat nie goed ingestel was nie en die volgende foto's is geneem. Identifiseer wat met elke foto verkeerd is, in vergelyking met die een hierbo.

Beeld	Wat is verkeerd met die beeld?	Hoe kan die beeld korrek verstel word, met watter deel van die mikroskoop?

Beeld	Wat is verkeerd met die beeld?	Hoe kan die beeld korrek verstel word, met watter deel van die mikroskoop?
	Die beeld is vaag	Die beeld moet in fokus gestel word met die fyn en growwe stelskroef.
	Die beeld is baie donker	Die helderheid van die beeld kan verstel word deur die helderheid van die lamp te verander of deur die spieël te beweeg om meer lig op die skyfie te weerkaats. Die helderheid kan ook met die diafragma-opening en kondensor verstel word.
	Die beeld het swak kontras	Die kontras kan verstel word deur die ligintensiteit en die diafragma-opening te verander.

Leerders mag sukkel met die laaste beeld in verband met kontras, aangesien dit moeilik is om te verstaan, daarom sal u dit dalk moet verduidelik. Die verskil tussen helderheid en donkerheid is dat helderheid verwys na hoe lig of donker die beeld is, terwyl kontras verwys na die verskil in beligting tussen die verskillende areas van die monster.

Maak 'n nat preparaat van ui-selle en wang-selle

Daar is 'n spesifieke manier hoe om skyfies voor te berei om onder 'n mikroskoop te bekyk. Jy sal hierdie tegniek dikwels in Lewenswetenskappe gebruik om monsters te ondersoek.

Hierdie aktiwiteit sal leerders wys hoe om ui-selle stap vir stap voor te berei, en sal hul dan motiveer om hul eie wang-selle voor te berei (deur dit met 'n roomysstokkie of hul eie vingers af te skraap) om dit onder die mikroskoop te bestudeer.

Baie belangrik: Maak seker die leerders gebruik skoon, steriele stokkies en dat hul dit nie hergebruik of uitruil nie.

Indien u klas nie toegang tot 'n mikroskoop het nie kan die leerders nog steeds oefen om die nat preparaat te maak en dan die voorbeelde aan die einde van hierdie oefening bestudeer.

BENODIGDHEDE:

• ui
• skalpel of skerp mes
• dissekteernaald
• knyptangetjie
• voorwerpglasies
• dekglasies
• drupper
• sneespapier of filtreerpapier
• gedistilleerde water
• jodiumoplossing
• ligmikroskoop

Risiko assessering: Sommige mense is allergies vir jodium en/of skulpvis. Indien enige leerder vir jodium of skulpvis allergies is MOENIE jodiumoplossing gebruik om die monsters te kleur nie. Metileenblou en kristal-violet is skadelik en irriteer die vel. Vermy kontak met die vel.

INSTRUKSIES:

Jy sal vinnig moet werk sodat die ui-selle nie uitdroog nie!

Stap 1: Berei die mikroskoop en -glasies voor soos hierbo in die veiligheids-metodes beskryf.

Stap 2: Sny die ui in blokkies van 1 vierkante cm met 'n skerp mes of skalpel.

Stap 3: Gebruik 'n tangetjie om 'n klein stukkie van die baie dun membraan-agtige epidermis van een van die binneste lae van die ui af te trek of te skil.

Stap 4: Plaas 'n druppel verdunde jodiumoplossing op die voorwerpglasie

Stap 5: Plaas die membraan direk op die druppel op die voorwerpglasie

Stap 6: Laat sak die dekglasie versigtig teen 'n hoek op die ui-selle. Hou die dekglasie in posisie met 'n dissekteernaald en laat dit dan stadig sak. Dit voorkom dat lugborrels onder die dekglasie vasgevang word.

As jy per ongeluk lugborrels vasgevang het, gebruik die dissekteernaald om liggies op die middel van die dekglasie te tik, of plaas 'n ekstra druppel vloeistof reg langs die kant van die dekglasie.

Stap 7: Suig enige oortollige vloeistof rondom die dekglasie met sneespapier of filtreerpapier op.

Stap 8: Maak seker die laagste vergrotingsobjektief-lens (dit is die kortste een) is in lyn met die oogstuk. Skakel die lig aan of weerkaats die lig op die mikroskooptafel. Plaas die voorbereide preparaat op die mikroskooptafel en hou dit in posisie met die klampies.

Stap 9: Terwyl die lae vergroting onder is, kyk van die kant af en laat sak die objektieflens tot dit net bokant die dekglasie is. Kyk nou deur die oogstuk en gebruik die fyn stelskroef om op die beeld te fokus. Kyk na jou monster.

Stap 10: Vergroot jou selle deur die sterker vergrotingsobjektief na onder te draai. Gebruik slegs die fyn stelskroef om duidelik te fokus.

Stap 11: Maak versigtig tekeninge van jou waarnemings in die ruimte hieronder en onthou om byskrifte te verskaf vir dit wat jy sien. Voeg 'n opskrif by, insluitende die monsternaam, die kleurstof gebruik en die vergroting.

Leerder-afhanklike antwoord

Het jy iets soos hierdie gesien?

Noudat jy 'n skyfie voorberei het met 'n ui-sel monster, gebruik die kant van 'n tandestokkie of roomysstokkie om saggies die binnekant van jou wang te skraap om wangselle te verkry. Volg dieselfde instruksies as hierbo om die wang-sel monster voor te berei en onder die mikroskoop te bestudeer. Teken die wangselle met byskrifte, soos jy dit onder die mikroskoop waarneem, in die ruimte hieronder.

Leerder-afhanklike antwoord

Leerders moet saggies die binnekante van hul wange skraap om 'n paar wang-selle te kry en dan die tandestokkie op die voorwerpglasie vee en die monster met 'n druppel water bedek. (Maak asseblief seker dat die leerders met die kant van die tandestokkie skraap sodat hul nie hulself beseer nie!) Alternatiewelik kan die leerders roomysstokkies van hout gebruik. Die waterdruppel sal waarskynlik 'n klompie wang-selle bevat. Dit is feitlik onmoontlik om die wang-selle in water te sien. U behoort 'n kleurstof te gebruik om die selle te kleur, naamlik metileenblou of verdunde jodiumoplossing. Hierdie selle is BAIE kleiner as ui-selle en die leerders mag dalk sukkel om dit waar te neem - kyk vir klein blou/geel vlokkies wat nie op mekaar lê nie en vergroot dan 'n klein groepie van 3-4 selle.

Het jy iets soos hierdie gesien?

Watter verskille of ooreenkomste neem jy waar tussen die ui-selle en die wang-selle?

---

---

---

---

---

---

Leerders behoort die volgende belangrikste verskille en ooreenkomste tussen ui- en wang-selle te kan identifiseer:

• Die ui-selle het 'n dik selwand en 'n selmembraan. Die dierselle het slegs 'n selmembraan.
• Die ui-selle het 'n reëlmatige vorm terwyl die wang-selle 'n onreëlmatig vorm het en dunner lyk.
• Hulle mag dalk groot vakuole in die ui-selle gesien het, wat nie in die wang-selle sigbaar is nie. Wang-selle het nie vakuole nie.
• Beide ui- en wang-selle het 'n kern met 'n kernmembraan.
• Beide selle het 'n sitoplasma en sommige leerders mag dalk sê dat hulle organelle in die sitoplasma kon sien.

Selle verskil in vorm en grootte

Ons het na die basiese verskille tussen plant- en dierselle gekyk. Nie alle plant- en dierselle lyk egter dieselfde nie. Die selle van 'n organisme moet verskillende vorms en groottes aanneem omdat hulle verskillende funksies verrig.

Kyk na die foto van roos-selle. Dink jy die selle in die wortels, stingels, blare en blomblare van 'n roos lyk almal dieselfde?

Die selle in die verskillende dele van 'n roos moet almal spesifieke funksies verrig en daarom verskil hulle wat vorm en grootte betref.

Jou liggaam bestaan uit 'n groot aantal gespesialiseerd selle. Dit beteken dat hulle verskillende funksies het. Hul vorms verskil sodat hulle die verskillende funksies kan verrig. Ons sê daarom hulle is gedifferensieer.

Onthou jy dat ons van senuweeselle en rooibloedselle aan die begin van die hoofstuk gepraat het? Sommiges daarvan word in die volgende tabel opgesom.

Gespesialiseerde sel	Struktuur	Funksie
Epiteelselle - is meestal plat		Hulle bedek die oppervlakke van die liggaam vir beskerming.
Spierselle - sommiges is verleng en spoelvormig		Spierselle trek saam en ontspan om beweging in die liggaam moontlik te maak.
Senuwee\-selle - hulle is baie lank met vertakte eindpunte		Senuwee\-selle spesialiseer om boodskappe te gelei om die funksies van die liggaam te koördineer.
Rooibloedselle - ronde, bikonkawe vorm		Rooibloedselle vervoer suurstof en koolstofdioksied deur die liggaam.

Mikroskopiese en Makroskopiese organismes

Ons het nou reeds gekyk na gespesialiseerde selle in organismes. Die organismes wat ons bespreek het, plante en diere, bestaan uit vreeslik baie selle. Jou liggaam het miljoene selle! Het jy geweet daar is organismes wat uit een enkele sel bestaan? Ons liggame het baie verskillende gespesialiseerde selle om al die verskillende funksies te verrig, terwyl in 'n organisme wat uit een sel bestaan daardie een sel al die funksies moet verrig. Ons maak die onderskeid tussen organismes wat uit een sel bestaan (eensellig) en organismes wat uit baie selle bestaan (meersellig).

Mikroskopiese organismes

Ons noem eensellige organismes wat slegs met 'n mikroskoop waargeneem kan word mikroskopiese organismes. Daar is baie eensellige organismes wat mikroskopies is. Kyk na die beelde.

Varswateramoebae en

Organisasie van selle in makroskopiese organismes

By mikroskopiese eensellge organismes moet die individuele sel al die lewensprosesse vir die mikroskopiese organisme verrig.

Maar wat van die selle in makroskopiese organismes wat uit baie selle bestaan? Ons het reeds geleer van gespesialiseerde selle in makroskopiese organismes, daarom weet ons dat nie alle selle al die prosesse verrig nie - hulle is gespesialiseerd om 'n spesifieke funksie te verrig.

Gespesialiseerde selle wat 'n spesifieke funksie verrig, word saam groepeer om 'n weefsel te vorm. As voorbeeld: spierselle groepeer saam om spierweefsel te vorm, epiteelselle groepeer saam om epiteelweefsel te vorm, en senuweeselle groepeer saam om senuweeweefsel te vorm.

Groepe weefsels wat saamwerk vorm organe. Dink aan die maag as 'n voorbeeld - dit bestaan uit gespesialiseerde spierselle wat spierweefsel vorm om saam te trek, asook epiteelweefsel (gemaak van gespesialiseerde epiteelselle) wat die binnekant van die maag uitvoer en mukus produseer.

Wanneer organe saamgroepeer om saam te werk, vorm hulle stelsels of orgaan\-stelsels. Daar is baie verskillende stelsels in jou liggaam waar spesifieke organe saamwerk om jou liggaam te laat funksioneer. Kyk na die volgende diagram wat wys hoe selle in die maag georganiseer is om weefsels te vorm wat deel vorm van die spysverteringskanaal van die mens (die organisme).

Al die stelsels werk saam om 'n organisme te vorm. Ons sal later in die kwartaal 'n paar van hierdie stelsels bestudeer.

Het jy die BESOEK-boksies met die skakels in die kantlyn opgelet? Jy kan eenvoudig die hele skakel in die adresbalkie van jou internet webleser op jou tuisrekenaar, tablet of mobiele foon intik en enter druk, soos hieronder:

Dit sal jou na ons webwerf neem waar jy die video kan kyk of besoek die webwerf aanlyn. Wees nuuskierig en ontdek meer aanlyn op ons webwerf!