Lewe en Lewende Dinge Woordelys
aanpas: om te verander, geskik vir nuwe omstandighede
abioties: nie-lewend; sonder lewe
antibioties: 'n verbinding, wat soms deur mikroörganismes vervaardig word, wat die groei van bakterieë vertraag, of hulle doodmaak
bakterieë: mikroskopiese organismes sonder 'n ware kern wat in staat is om vele habitatte te bewoon (in lug, water, grond en die liggame van ander organismes)
bedreig: organismes wat gevaar staan om uit te sterf
bevolking (populasie): 'n groep organismes wat aan dieselfde spesie behoort, wat op 'n spesifieke tydstip in 'n sekere gebied saamwoon en daar kan voortplant
bevolkings-ekologie: die studie wat die oorsake van die groei of vermindering van die getalle van 'n spesie bestudeer
biosfeer: die deel van die aarde wat lewe kan onderhou
bioties: die term wat gebruik word om die lewende organismes in ekosisteme te beskryf
chemiese potensiële energie:: energie wat in die vorm van chemiese verbindings gestoor word
chlorofil: 'n groen pigment wat in sekere plante en sommige bakterieë teenwoordig is wat in staat is om stralingsenergie van die son vas te vang vir gebruik in fotosintese
chloroplast: 'n organel in groen plantselle wat chlorofil bevat; die struktuur waarin fotosintese in groen plantselle plaasvind
ekologie: die vertakking van biologie (lewenswetenskappe) wat die interaksies van organismes met mekaar, en met hul fisiese en chemiese omgewing, bestudeer
ekoloog: 'n wetenskaplike wat die onderlinge interaksies tussen organismes met mekaar en met hul omgewing bestudeer
ekosisteem: 'n gebied waarin die organismes van 'n gemeenskap met mekaar en met die fisiese omgewing wisselwerking het en van mekaar afhanklik is
energie-piramide: 'n driehoekige voorstelling van 'n voedselketting met die produseerders aan die basis en die verbruikers hoër op
fermentasie: die chemiese afbreek van stowwe (deur mikroörganismes soos bakterieë en giste) in die afwesigheid van suurstof met die vorming van koolstofdioksied en alkohol, en die vrystelling van energie
fiksasie (binding): die proses wanneer stikstof en koolstof vanaf hul anorganiese vorm in biologiese produkte geassimileer word, dit vind plaas tydens stikstofbinding (-fiksasie) deur bakterieë, en koolstofbinding tydens fotosintese
fotosintese: die proses in groen plante waartydens groen plante en sekere bakterieë stralingsenergie vanaf die son en water gebruik om glukose en suurstof te produseer
fungi: die koninkryk van organismes, wat muwwe, giste en sampioene insluit, wat nie chlorofil bevat nie, spore produseer en op organiese materie voed
gemeenskap: al die diere, plante en mirkoörganismes wat op 'n spesifieke tydstip in 'n spesifieke gebied saamwoon, met onderlinge interaksie tussen die organismes
glukose: 'n soort suiker wat tydens fotosintese geproduseer word
habitat: 'n spesifieke tipe omgewing waarin 'n organisme kan lewe
herbivoor: 'n dier wat hoofsaaklik plant-materiaal eet
hiberneer: instinktiewe gedrag van sommige diere waartydens hulle in 'n onaktiewe (dormante) staat verkeer om ongunstige toestande te oorleef (byvoorbeeld koue winters of voedseltekorte)
immuunstelsel: die stelsel wat die liggaam van diere beskerm teen infeksies, siektes en vreemde stowwe
infekteer / aansteek: 'n mikroörganisme wat die liggaam binnedring en vermeerder, wat die liggaam siek maak en skade kan aanrig
insektivoor: diere wat op insekte en ander klein ongewerweldes, soos wurms, voed
instink: 'n gedragspatroon wat biologies gedryf word deurdat dit nie willekeurige denke nodig het nie
interaksie / wisselwerking: om 'n uitwerking of effek op iemand of iets anders te hê deur baie nou saam te woon of te werk
kalkwater: 'n oplossing van kalsiumhidroksied in water wat melkerig-wit word in die teenwoordigheid van koolstofdioksied
kamoefleer: 'n aanpassing wat dit moontlik vir diere om met hul omgewing te kan saamsmelt, hoofsaaklik sodat hulle nie deur ander diere gesien kan word nie
karnivoor: 'n dier wat hoofsaaklik dieremateriaal eet
kontamineer: ongewenste afvalstowwe wat 'n area besmet of besoedel waar dit skade kan aanrig, byvoorbeeld riool wat in 'n rivier beland en bakterieë wat 'n wond binnegaan
koors: gevaarlike hoë liggaamstemperatuur
migrasie: seisoenale bewegings van diere van een plek na 'n ander en (op 'n latere stadium) weer terug na die oorspronklike gebied
migreer: om van een gebied of habitat na 'n ander te beweeg, gewoonlik volgens seisoene
mimikrie: 'n aanpassing waar diere mekaar naboots (kopieër) wat gedrag of voorkoms betref
nagdier: 'n dier wat in die nag aktief is
omnivoor: 'n dier wat beide plant- en dieremateriaal eet
onoplosbaar: stowwe wat nie in 'n vloeistof kan oplos nie
ontbinders: organismes wat organiese materiaal, insluitende die oorblyfsels van dooie plant- en dieremateriaal, afbreek (ontbind) en terselfdertyd nuttige soute in die grond terugplaas, gewoonlik bakterieë en fungi
oorgedra: om te veroorsaak dat iets van een individu na 'n ander aangegee word, byvoorbeeld patogene mikroörganismes wat van een persoon na 'n ander beweeg
oplosbaar::stowwe wat in 'n vloeistof kan oplos
patogeen: 'n mikroörganisme wat siekte veroorsaak
perk: die limiet wat geplaas word op die grootte of hoeveelheid van iets wat beskikbaar of moontlik is
peulplante: 'n groep plante (insluitende lensies, ertjies, boontjies en grondbone) wat sade in 'n peul vorm
pigment: 'n molekule wat sekere golflengtes lig absorbeer en ander terugkaats om 'n kleur te produseer
predator: 'n dier wat ander diere as prooi vang en vir voedsel eet
primêre verbruikers: 'n organisme wat hoofsaaklik plantmateriaal as voedsel eet
produseerder: 'n organisme wat in staat is om sy eie voedsel te vervaardig, byvoorbeeld alle groen plante
protist: 'n lid van 'n diverse groep mikroörganismes wat nie virusse, bakterieë of fungi is nie; sommiges is dieragtig, soos die protozoa, ander is plantagtig, soos alge, of swamagtig, soos die slymswamme
respirasie: die proses waartydens energie uit die glukose van voedsel vrygestel word tydens 'n reeks chemiese reaksies; suurstof word gebruik en koolstofdioksied en water vrygestel
sekondêre verbruiker: 'n organisme wat herbivore of primêre verbruikers eet
siekte: 'n abnormale toestand van 'n organisme wat normale funksionering belemmer; by soogdiere sluit dit dikwels pyn, swakheid, koors en ander simptome in en kan die dood van die organisme veroorsaak
spesie: 'n groep organismes wat volgens gemeenskaplike kenmerke geklassifiseer word en wat onderling kan teel en vrugbare nakomelinge produseer
stikstof: 'n belangrike element wat deel vorm van proteïene in alle lewende organismes
stralingsenergie: energie wat lig- en ander vorms van bestraling bevat
stysel: 'n stof wat bestaan uit lang kettings glukosemolekules wat aanmekaar geskakel word; plante stoor die glukose wat tydens fotosintese gevorm word in hierdie komplekse vorm omdat dit nie oplosbaar is nie
terrestriële omgewing: 'n omgewing op droë grond
tersiêre verbruiker: 'n organisme wat sekondêre verbruikers eet; 'n karnivoor op die hoogste vlak van die voeselketting wat op ander karnivore voed
trofiese vlak: 'n voedingsvlak in 'n voedselketting of -piramide; alle organismes op dieselfde trofiese vlak verkry hul energie op 'n soortgelyke wyse
uitgesterf: 'n organisme wat nie meer bestaan nie, alle lede van die spesie is dood
verbruiker: 'n organisme wat nie sy eie voedsel kan produseer nie en daarom ander organismes as voedsel eet; ook genoem 'n heterotroof; byvoorbeeld alle diere en fungi
virus: 'n klein infektiewe agens wat gewoonlik siektes veroorsaak
voedselketting: 'n reeks van organismes wat aanmekaar geskakel word deur pyle, wat die rigting aantoon waarin die energie in voedsel van een organisme na die volgende vloei
voedselweb: 'n aantal voedselkettings wat ineengeskakel word om die organismes in 'n gebied se verskillende voedselbronne te illustreer
