Blomstrukture

Blomme is die geslagsorgane van die angiosperma. Baie plante het beide manlike en vroulike dele op dieselfde blom terwyl sommige plante die manlike en vroulike strukture op verskillende plante mag hê.

Hoewel blomme in baie verskillende vorms, groottes en kleure voorkom, soos in die foto's in die volgende aktiwiteit geïllustreer word, is daar sekere komponente wat in al die blomme voorkom. Hierdie komponente is:

• blomsteel
• blombodem
• kroonblare
• kelkblare
• die manlike strukture
• die vroulike strukture

Blomme is gewoonlik aan die punt van 'n steel, wat lank en stewig kan wees soos by 'n roos of agapantus, of kort en buigbaar, soos by 'n petunia. Die steeltjie van 'n blom word die blomsteel genoem.

Die blombodem is die boonste gedeelte van die blomsteel, waar die verskillende dele van die blom bymekaarkom.

Terwyl die blomknoppie gevorm word, omring en beskerm die klein, groen blaartjies die blomknoppie. Hierdie is die kelkblare. Die kelkblare is dikwels groen en lyk soos klein blaartjies, omdat hulle groen is en kan foto'sinteer. Soms is die kelkblare dieselfde kleur as die kroonblare, soos by waterlelies en tulpe.

'n Blom se kroonblare is gewoonlik die helderkleurige deel van die blom. Hulle lok bestuiwers, soos insekte en voëls, asook vlermuise en muise. Ons sal later weer na bestuiwing kyk. In sommige plante is die kroonblare baie klein en is soms selfs afwesig. Dit is omdat hierdie blomme op die wind staatmaak om die stuifmeel te versprei en het dus nie kroonblare nodig om diere te lok nie, soos by grasse.

Identifiseer die uitwendige strukture van blomme

VRAE:

Wat noem ons dié deel van die blomsteel waar die kelkblare en kroonblare aan die blomsteel vasheg?

---

Blombodem

Verduidelik waarom die kroonblare van sommige blomme so helder gekleurd is, terwyl ons by ander plante skaars die kroonblare kan sien, en hulle soms heeltemal afwesig is.

---

---

Die helderkleurige kroonblare lok bestuiwers. Plante wat deur die wind bestuif word, het nie nodig om insekte of diere te lok om deur hulle te bestuif te word nie, en het dus nie helderkleurige kroonblare nodig nie. Deur nie kroonblare te maak nie, kan hulle eerder belê in die vervaardiging van meer stuifmeel.

Bestudeer die foto's van verskillende blomme hierbo. Beskryf die uitwendige strukture van elkeen van hierdie blomme op grond van hul blomstele en blombodems, asook hul kelkblare en kroonblare.

Roos
Lelie
Petunias

Roos	Lang, reguit blomstele hou die blomme regop na die son toe; groen kelkblare om die blomknoppies te beskerm; kelkblare is helder om bestuiwers te lok.
Lelie	Lang reguit blomstele, wat onder die water is en minder stewig is as die sonneblom, sodat dit in die water heen en weer kan beweeg en dan is daar die binneste laag van wit kroonblare, en die buitenste laag wat eintlik wit kelkblare is, en nie kroonblare nie.
Petunias	Kort blomstele wat uit die plantjie vertak; klein, groen kelkblare, groot pienk kroonblare om bestuiwers te lok.

Die strukture van die blom wat ons hier bespreek word, is aan die buitekant. Die voortplantingstrukture van die blom is in die binnekant van die blom. Blomme kan óf manlike óf vroulike strukture, of albei bevat.

Manlike voortplantingstrukture

Leerders het nog nie van selle in Natuurwetenskappe geleer nie, maar dit is nuttig om 'n algemene begrip van selle te hê, om te verstaan wat bedoel word wanneer na manlike en vroulike geslagselle verwys word. Hier is 'n kantlynnota oor selle ingesluit, en dit sal voordelig wees om u klas 'n bietjie van selle te vertel, alhoewel hulle dit eers formeel in Gr. 9 bestudeer in Lewe en Lewenswyse.

Wat is selle? Selle is die kleinste boublokkies van organismes. Daar is baie verskillende soorte selle, bv. wangselle, spierselle en senuweeselle by sommige diere; of blaarselle, wortelselle en kroonblaarselle in plante.

In hierdie afdeling, sal ons praat oor geslagselle. Dit is óf manlike óf vroulike geslagselle en dit dra slegs die helfte van die genetiese materiaal (DNS) van 'n tipiese sel. Wanneer hierdie geslagselle versmelt, maak die twee helftes van die manlike en die vroulike organisme 'n nuwe organisme met die gesamentlike genetiese materiaal (DNS) van beide.

Die meeldraad is die manlike deel van die blom. Die meeldrade bestaan uit twee dele: die helmknoppe en die helmdrade waarop die helmknoppe gedra word.

Helmknoppe produseer die stuifmeel wat die manlike geslagselle bevat. Die manlike selle in die stuifmeelkorrels word oorgedra na die vroulike geslagselle, en wanneer hulle saamsmelt, vorm hulle 'n saad wat in 'n nuwe plant kan ontwikkel.

Helmdrade is lang strukture waaraan die helmknoppe gedra word. In sommige blomme is die meeldrade lank terwyl dit in ander relatief kort is.

Die vroulike voortplantingsorgane

Die stamper is die vroulike orgaan van die plant en is gewoonlik in die middel van die blom geleë. Dit bestaan uit 'n stempel, styl en vrugbeginsel. Alle dele van die stamper vervul 'n spesifieke funksie tydens die ontvangs van stuifmeel, die vervoer daarvan en om bevrugting te bewerkstellig van die saadknoppe (wat die vroulike gamete bevat). Die vroulike gamete word ook ova (enkelvoud ovum) of eierselle genoem. Saadknoppe ontwikkel tot sade na bevrugting.

Elke stamper bestaan uit 'n stempel, styl en vrugbeginsel. Sommige blomme het net een stamper. In daardie blomme is die stamper en die vrugblaar een en dieselfde ding. In ander blomme vorm 'n hele paar stampers die vrugblaar!

Die stempel is 'n struktuur wat die stuifmeel tydens bestuiwing ontvang. Dit is aan die bopunt van 'n lang dun styl geleë. Wanneer dit gereed is om stuifmeel te ontvang, word dit klewerig om 'n oppervlak te skep waaraan die stuifmeel kan vasklou.

Die styl is 'n lang buis wat die stempel met die vrugbeginsel verbind, waarin die saadknop(pe) is. Die styl dra die stempel en hou dit in die bes moontlike posisie om stuifmeel te kan ontvang. Nadat stuifmeel op die stempel geval het, groei die stuifmeel met lang buisies in die styl af om by die saadknoppie in die vrugbeginsel uit te kom.

Die vrugbeginsel is die vergrote struktuur aan die basis van die stamper. Dit mag verdeel wees in verskillende dele (saadhokke) en produseer die saadknoppies wat die vroulike gamete bevat. Binne-in die saadknop is die embriosak. Die embrio in die saadjie sal hier ontwikkel.

Blomdisseksie

MATERIALE

• disseksie-naald
• skalpel
• petunia- of hibuskusblomme

Petunia- of hibuskus-blomme werk die beste vir disseksies. U kan egter enige blomme uit tuine in u omgewing gebruik. U kan die video wat oor disseksie van 'n hibuskus-blom handel, in die BESOEK-boksie gebruik voor u les, sodat u weet hoe om 'n disseksie te doen en hoe om u leerders te begelei.

INSTRUKSIES:

1. Bestudeer die volgende diagram van 'n blom. Gebruik jou kennis van die buitenste strukture van 'n blom. Dui die volgende dele aan: kroonblaar, kelkblaar, blombodem en blomsteel. Sodra ons hierdie disseksie gedoen het, gaan ons later terugkom om die binneste gedeeltes van die blom ook te bekyk en te benoem.

Leerders moet seker maak dat hulle dele van 'n struktuur op die regte wyse benoem. Hulle moet met 'n liniaal reguit paralelle lyne trek wat aan die deel wat hulle benoem raak.

'n Benoemde diagram moet soos volg lyk:

1. Gaan kyk in julle tuin by die huis of in die skooltuin en kies 'n blom om op jou eie te dissekteer. As jou onderwyser petunias- of hibuskusblomme het, dissekteer dan een van hulle.
   1. Verwyder eerstens die buitenste kelkblare.
   2. Verwyder dan die kroonblare. Jy sien nou die vrugbeginsel.
   3. Identifiseer die manlike en vroulike dele. Benoem hulle op die diagram hierbo.
   4. Gebruik jou skalpel om die vrugbeginsel te halveer.
   5. Gebruik die disseksienaald om die vrugbeginsel versigtig oop te maak. Kyk of jy die saadknoppe kan sien.
   6. Benoem die vrugbeginsel en die saadknoppe in die diagram hierbo.

Kyk na die disseksie van 'n blom.

Noudat ons meer geleer het van die strukture waaruit blomme bestaan, gaan ons kyk hoe hulle bestuif word.

Bestuiwing

Vir 'n blomdraende plant om geslagtelik voort te plant, moet die manlike geslagselle in die stuifmeelkorrels versmelt met die ova (eierselle) in die saadknoppe in die vrugbeginsel. Die stuifmeelkorrels is gewoonlik baie klein - omtrent die grootte van 'n stofkorreltjie.

Stuifmeel, vanaf die meeldrade, moet oorgedra word na die stempel van dieselfde blom of ander blomme van dieselfde plant of ander blomme van dieselfde spesie. Hierdie proses word bestuiwing genoem. Indien bestuiwing nie plaasvind nie, sal daar geen bevrugting wees nie en die plant sal dan nie enige sade of vrugte kan produseer nie.

Oor die algemeen produseer plante 'n groot hoeveelheid stuifmeel om die kanse te vergroot om dit na soveel moontlik stempels, van soveel moontlik blomme (van dieselfde spesie) oor te dra.

Bestuiwing behels die oordraag van stuifmeel vanaf die helmknoppe na die stempels van dieselfde of ander blomme van dieselfde spesie. Bestuiwing van blomme kan op verskillende maniere plaasvind. Blomme kan byvoorbeeld deur wind, water en diere bestuif word. Angiosperma se blomme het spesiale aanpassings wat met spesifieke tipes bestuiwing help. Kom ons kyk na sommige van hierdie metodes van bestuiwing en hoe blomme aangepas is om bestuiwing te bevorder.

Bestuiwing deur diere

Diere wat blomme bestuif word bestuiwers genoem. Hierdie diere kom na blomme toe om op die nektar wat die blomme produseer, te voed. Soos wat hulle voed, klou die stuifmeel aan hulle lywe vas. Wanneer hulle na die volgende blom aanbeweeg, vryf sommige van die stuifmeelkorrels aan die nuwe blom se dele af. Ons noem hierdie proses bestuiwing.

Aangesien bestuiwers op spesifieke plante voed, beweeg hulle gewoonlik van plant tot plant van dieselfde plantspesie. Dit lei tot doeltreffende bestuiwing.

Identifiseer die bestuiwers

INSTRUKSIES:

Daar is baie verskillende bestuiwers. Sommige word hieronder getoon. Identifiseer elke bestuiwer in elke foto in die tabel en skryf die naam daarvan in die reël hieronder.

http://www.flickr.com/photos/fsnorthernregion/6330342852/	http://www.flickr.com/photos/dkeats/5845889189/
http://www.flickr.com/photos/dejeuxx/6924771739/	http://www.flickr.com/photos/col_and_tasha/4716336027/
http://www.flickr.com/photos/usdagov/7420019398/	http://www.flickr.com/photos/shekgraham/127431519/

http://www.flickr.com/photos/fsnorthernregion/6330342852/	http://www.flickr.com/photos/dkeats/5845889189/
Mot	Suikerbekkie
http://www.flickr.com/photos/dejeuxx/6924771739/	http://www.flickr.com/photos/col_and_tasha/4716336027/
Heuningby	Kewers
http://www.flickr.com/photos/usdagov/7420019398/	http://www.flickr.com/photos/shekgraham/127431519/
Skoenlapper	Vlermuis wat op nektar voed

VRAE:

Wat let jy op omtrent hierdie bestuiwers? (Watter tipe dier is die mees algemene?)

---

Hulle is meestal insekte

Wat dink jy kry al hierdie bestuiwers by die blomme wat hulle besoek?

---

Hierdie bestuiwers voed meestal op nektar en in sommige gevalle ook op stuifmeel.

Wat dink jy lok insekte na blomme toe? Met ander woorde, hoe dink jy is blomme aangepas om bestuiwers na hulle toe te lok?

---

---

---

Blomme het groot kleurvolle kroonblare om bestuiwers te lok.

Blomme het soet nektar om bestuiwers mee te lok.

Blomme het 'n soet reuk om bestuiwers mee te lok.

Let op:'n Wanvoorstelling wat leerders dikwels het is dat blomme stuifmeel maak vir insekte. Insekte, soos bye, maak wel ook stuifmeel bymekaar vir die maak van byewas vir die byekorf, maar dit is nie die rede waarom blomme stuifmeel maak nie. Blomme maak ook nie nektar vir die bye nie. Beklemtoon dat nektar wel as beloning vir die bestuiwer gemaak word.

Blomme is ook aangepas sodat die bestuiwers hulle kan besoek en sodat hulle seker kan maak dat stuifmeel op die bestuiwers kan afvryf om na 'n ander blom oorgedra te word. Kyk na die volgende foto van 'n voël wat besig is om nektar uit die blom te drink. Hoe dink jy is die blom aangepas om seker te maak dat dit deur die voël bestuif sal word?

---

---

---

Die blom is lank en dun sodat die voël sy bek tot onder in die blom moet insteek om die nektar by te kom. Sy kop sal dan teen die helmknoppe, wat die stuifmeel bevat, skuur. Die helmdrade en die style is lank en die helmknoppe en stempels steek aan die bokant van die blom uit sodat die voël sy kop daarteen skuur as hy van die nektar drink. Van die stuifmeel sit aan sy kop vas en van die stuifmeel van vorige blomme wat hy besoek het, vryf aan die blom waarby hy nou is, af. Die blomsteel moet sterk genoeg wees om die voël te kan ondersteun.

Die volgende blom word 'n Voodoo-lelie genoem. In teenstelling met al die blomme wat ons reeds genoem het, wat 'n soet reuk afgee, gee hierdie lelie 'n baie slegte reuk af. Dit ruik na verrottende vleis of beesmis. Die kleur van die kroonblare is ook donker, soos die kleur van vleis. Dit wys dat verskillende blomme aangepas het by verskillende bestuiwers. Watter tipes bestuiwers, dink jy, sal hierdie blomme bestuif? Wenk: Dink aan insekte wat normaalweg in die omgewing van verrottende voedsel aangetref word.

---

Vlieë word na verrottende voedsel toe aangetrek. Hulle sal dus die mees waarskynlike bestuiwers van hierdie soort blom wees.

Werk in pare om die volgende vier vrae te beantwoord. Gaan loop in die skooltuin rond en identifiseer blomme wat julle dink waarskynlik deur bestuiwers bestuif word. Maak 'n tekening van ten minste drie sulke blomme.

Leerder-afhanklike antwoord

Identifiseer die algemene name van hierdie plante en probeer om hulle wetenskaplik name uit te vind.

---

---

---

Leerder-afhanklike antwoord. Let op: Indien moontlik, nooi die skool se tuinpersoneel om te help om die leerders te help om die name van die plante te identifiseer. Laat die leerders toe om 'n internet-soektog te doen om uit te vind wat die wetenskaplike name van die plante is. Tuinboeke wat in die klas uitgestal word, kan ook help.

Verduidelik hoe elkeen van hierdie plante se blomme aangepas is by die bestuiwing van elke soort bestuiwer.

---

---

---

---

---

---

Leerder-afhanklike antwoord. Leerders mag na helder kroonblare, sterk geur, lang lengte van die meeldrade, stempels of nektarbuise verwys.

Hoe kan jy maklik plante identifiseer wat deur bestuiwers bestuif word?

---

---

Leerder-afhanklike antwoord. Antwoorde moet 'n verduideliking insluit dat hierdie plante helderkleurige kroonblare het om sommige insekte te lok, 'n sterk geur of miskien 'n lang nektar-produserende buis.

Sommige diere kan net sommige kleure sien. Skoenlappers, voëls (en mense) kan rooi sien, bye sien nie rooi nie maar wel ultravioletstrale(UV). Sommige blomme pas veral hulle blomme se kleur aan om verskillende insekte te lok.

Daar is 'n direkte verwantskap tussen lengte van die tong of snawel van die hoofbestuiwer en die lengte van die nektarbuis van die blom! Hierdie is 'n baie goeie voorbeeld van natuurlike seleksie in werking. Jy sal meer hieroor leer in die laaste hoofstuk van hierdie kwartaal se werk.

Bestuiwing deur wind en water

Baie soorte blomme word deur diere bestuif, soos ons in die vorige afdeling bespreek het. Wind en water kan ook met bestuiwing help. Dink jy plante wat deur wind en water bestuif word, het kleurvolle blomme wat heerlik ruik en nektar vervaardig, nodig? Hoekom dink jy so?

Voordat die volgende afdeling behandel word, moet u die leerders laat besin oor hoe blomme wat deur wind en water bestuif word, sal lyk. Watter aanpassings het hulle nodig om hulle anders te maak as blomme wat bestuiwers aantrek? So, byvoorbeeld, het hierdie blomme nie kleurvolle kroonblare met 'n heerlike reuk nodig, wat diere aantrek nie. Windbestuifde plante benodig groot hoeveelhede stuifmeel wat lig is om maklik deur die wind gedra te kan word.

Hierdie is sommige van die uitdagings wat plante wat op wind- en waterbestuiwing staat maak, in die gesig staar. Hierdie plante het aangepas om die uitdagings die hoof te bied sodat hulle deur wind en water bestuif kan word.

Bestudeer die blomme wat deur wind en water bestuif kan word

Kyk na die foto's hiernaas. Versamel ook, indien moontlik, die blomme van grasse en bring dit klas toe. So nie, kan jy gou op die skoolterrein gaan kyk of jy enige grasse of riete kan sien groei. Leerders kan dit ook in pare doen. Hulle kan dan hulle antwoorde met mekaar bespreek waarna dit neergeskryf kan word.

Gaan hierna die vrae met die klas deur. Hierdie aktiwiteite maak daarop staat dat onderwysers en leerders waarnemings maak deur na ware plante en blomme te kyk. Leerders moet die kennis aangaande plante met blomme wat deur diere bestuif word, wat hulle alreeds opgedoen het, hier gebruik. Dit sal hulle in staat stel om gevolgtrekkings/afleidings ten opsigte van windbestuifde plante,te maak.

INSTRUKSIES:

1. Bestudeer die volgende foto's van verskillende soorte grasse wat deur wind bestuif word.
2. Beantwoord dan die vrae wat volg.

Kyk na die manlike en vroulike blomme van die mielieplant. Bespreek kruisbestuiwing met u leerders. Dit beteken dat stuifmeel van een plant na die vroulike blomme van 'n ander plant oorgedra word.

VRAE:

Beskryf die blomme in die foto. Jou beskrywing moet toon dat jy opgelet het na die kleur van die blomme, die grootte, die vorm en hoeveel daar aan elke plant voorkom.

---

---

---

Die blomme is nie so kleurvol soos die blomme wat deur diere bestuif word nie. Hulle is vaal van kleur (wit, bruin en groen). Die blomme is relatief klein maar daar kom baie van hulle voor op een plant. Die blomme is meestal lank, slank en redelik delikaat (losserig). Daar is 'n groot aantal meeldrade wat by die blom uithang sodat stuifmeel maklik deur die wind weggevoer kan word.

Waarom dink jy is die blomme nie kleurvol soos die blomme in die vorige aktiwiteit nie?

---

---

Hierdie blomme het nie kleurvolle kroonblare nodig om aantreklik vir diere te wees nie. Hulle maak op windbestuiwing staat.

Dink jy dat hierdie windbestuifde blomme nektar produseer? Waarom dink jy so?

---

---

Oor die algemeen produseer hierdie blomme nie nektar nie aangesien hulle nie nodig het om aantreklik te wees vir diere nie. Hulle word nie deur diere bestuif nie.

Watter tipe plante word oor die algemeen deur wind bestuif?

---

Meeste grasse, riete en ook sommige bome.

Die blomme in die foto's produseer oor die algemeen 'n groot hoeveelheid stuifmeel. Hulle produseer baie meer stuifmeel as blomme wat deur diere bestuif word. Waarom dink jy is dit so? Wenk: die kanse dat 'n blom deur 'n dier wat nektar kom drink bestuif sal word is baie groter as die kans om bestuif te word deur stuifmeel wat deur die wind gedra word.

---

---

Leerders mag die vraag moeilik vind. U moet dit dus in die klas bespreek.

Hierdie blomme produseer groot hoeveelhede stuifmeel aangesien hulle nie kan voorsien waar die wind die stuifmeel heen sal neem nie. By blomme wat deur diere bestuif word, dra die diere direk die stuifmeel oor van blom na blom. Hulle hoef dus net kleiner hoeveelhede stuifmeel te produseer. By blomme wat deur die wind bestuif word, moet hulle staat maak op slegs 'n kans dat die wind sal waai en die stuifmeel in die regte rigting waai. Hoe meer stuifmeel, hoe groter dus die kans dat bestuiwing sal plaasvind.

Let op: U kan ook nou aan leerders noem dat plante wat van windbestuiwing gebruik maak gewoonlik in groot bevolkings groei. Groot getalle plante verhoog die kans dat plante wel bestuif sal word (dink aan grasse in grasvelde of aan riete en woude waarin daar groot getalle van een soort voorkom).

In blomme wat deur diere bestuif word, is die stuifmeel gewoonlik klewerig en koek in groepies saam. Dit is so omdat dit aan die dier wat die blom besoek moet vasklou. Dit kan dan na die volgende blom gedra word. By windbestuifde blomme verskil die stuifmeel. Die stuifmeel is glad en nie-klewerig. Dit is ook lig en klein. Waarom dink jy is dit so?

---

---

---

By windbestuifde blomme word die stuifmeel deur die wind gedra soos wat die wind waai. By windbestuifde plante moet die stuifmeel deur die wind gedra kan word. Die stuifmeel kan daarom nie klewerig wees nie aangesien dit nie van die blom afgewaai sal word nie. Dit moet ook nie saamkoek of aan iets klou nie aangesien dit dan nie deur die wind gedra sal kan word nie. Hoe kleiner en ligter die stuifmeelkorrels, hoe verder sal dit deur die wind gedra kan word.

Die struktuur van die manlike en vroulike dele van windbestuifde blomme is ook verskillend. Byvoorbeeld, met windbestuifde plante het die meeldrade (manlike strukture) dikwels baie langer helmdrade en die helmknoppe hang afwaarts en kan maklik rondbeweeg. Die stempel (vroulike strukture) is dikwels groot en lyk soos vere, soos jy in die foto's in hierdie aktiwiteit kan sien. Hoe dink jy sal hierdie aanpassings van die meeldrade en stempel die blomme help om deur die wind bestuif te word?

---

---

---

---

Die lang helmdrade van die meeldrade laat die helmknoppe toe om aan die wind blootgestel te word sodat die stuifmeel maklik vrygelaat kan word. Die stampers is groot en veer-agtig sodat dit stuifmeel kan "vang" soos wat dit in die lug verby beweeg. Hulle is lig sodat hulle in die wind rondgewaai kan word.

Voltooi die volgende tabel om die struktuur van windbestuifde plante en plante wat deur bestuiwers (diere) bestuif word, te vergelyk.

Struktuur	Windbestuifde plante	Plante deur bestuiwers bestuif.
Kroonblare
Reuk
Nektar
Hoeveelheid stuifmeel
Struktuur van stuifmeel
Meeldrade
Stempel

Struktuur	Windbestuifde plante	Plante deur bestuiwers bestuif.
Kroonblare	Baie klein of afwesige kroonblare wat bruin of vaalgroen is - hoef nie insekte te lok nie.	Groot, helderkleurige kroonblare om insekte te lok.
Reuk	Geen reuk - nie nodig om insekte te lok nie.	Meestal 'n spesifieke reuk om 'n spesifieke bestuiwer te lok.
Nektar	Geen nektar - het nie nodig om insekte te lok nie.	Baie produseer nektar om insekte te lok.
Hoeveelheid stuifmeel	Groot hoeveelhede stuifmeel geproduseer wat 'n groot vermorsing te weeg bring.	Klein hoeveelheid stuifmeel geproduseer wat nie so 'n vermorsing is soos by windbestuifde plante nie.
Struktuur van stuifmeel	Stuifmeel lig en glad om deur die wind weggevoer te kan word. Koek nie saam nie.	Stuifmeel gewoonlik klewerig of met hakies om aan die bestuiwers te kleef.
Meeldrade	Helmdrade en helmknoppe losweg aangeheg en waai (meesal) in die wind rond om stuifmeel maklik te kan vrystel.	Meeldrade stewig in die blom verpak om teen die bestuiwers te skuur.
Stempel	Stempels is groot en veer-agtig om die lug te filtreer ten einde stuifmeel op te vang.	Stempels is binne-in die blom waar die bestuiwer daarteen moet skuur. Die stempel het 'n klewerig oppervlak sodat die stuifmeel daaraan kan vasklou.

Plante wat met die hulp van water bestuif word, groei gewoonlik in water. Ons noem hulle akwatiese plante. Wanneer die stuifmeel vrygestel word, dryf dit op die oppervlak van die water. Die stempels van die ontvangende plant is gewoonlik naby die oppervlak van die water. Dit is sodat hulle bestuif kan word wanneer die stuifmeel teen hulle spoel.

Bestuiwers en ons

Bestuiwers speel 'n baie belangrike rol in die lewensiklus van plante. Die blomdraende plante sluit gewasse soos mielies en sonneblomme in, wat boere vir ons verbou vir voedsel. Aangesien angiosperma 'n groot komponent van die wêreld se voedselbronne produseer, sal ons dan sonder die meeste van die voedselsoorte moet klaarkom.

Kyk na die video wat handel oor die misterieuse verdwyning van bye

Artikel in die "The Earth Times"

INSTRUKSIES:

1. Stel jou die toekoms voor - dit is die jaar 2056!
2. Lees die volgende artikel uit 'n koerant met die naam "The Earth Times".
3. Beantwoord al die vrae wat volg.

Die verlies van bestuiwers lei tot verlies van gewasse - derde jaar van hongersnood 23 Mei 2056 Die verlies van bestuiwers in Suidelike Afrika, veral wilde bye en skoenlappers, het gelei tot die derde jaar van misoeste. Baie min lewensvatbare saad is beskikbaar om volgende jaar te plant. Die volgende jaar se gewasse wat aangeplant gaan word mag dalk die laaste wees tensy 'n ander wyse van bestuiwing gevind kan word. Die hele gebied is getref deur die skielike dood van groot swerms bye en skoenlappers gedurende die afgelope 5 jaar. Bye en skoenlappers, wat eers baie algemeen voorgekom het, het nou byna uitgesterf. Een groep navorsers probeer steeds om die laaste kolonie bye van uitwissing te red. Die kolonie is weggesteek gevind in die berge van die Helderberg Natuurreservaat. Hulle berig dat die kolonie goed op dreef is en dat daar hierdie week 127 nuwe werkerbye bygevoeg is. Daar word gehoop dat meer kolonies gevind sal word in ander afgeleë bergagtige gebiede. Die navorsers probeer steeds om die oorsaak van die uitsterwing van die insekte te vind. Hulle is van mening dat die reuse toename in besoedeling en suurreën die vlerke en vliegvermoë van die insekte beïnvloed het. Die hoofnavorser, Dr Wimple, het aangedui dat hulle wildebylarwes van ander dele van die wêreld, wat vir 'n paar jaar lank gevries was, bekom het. Die span is nou byna gereed om die bylarwes in die kolonie vry te laat. Hulle hoop dat dit die diversiteit van die populasie sal verhoog. Dr Wimple se span werk nou saam met ander soortgelyke spanne in die wêreld om 'n oplossing vir die probleem te vind. Die span is ook besig om te kyk na die genetiese modifikasie van gewasse soos byvoorbeeld mielies, om die effektiwiteit van windbestuiwing te verhoog. Hulle hoop dat dit die produksie van gewasse soos mielies sal verhoog. Die wetenskaplikes sal dit doen deur die DNS van bestaande gewasse te verander. Dit word genetiese manipulasie genoem. "Dit is 'n waagstuk, maar ons hoop dit sal goeie resultate oplewer" het Dr Wimple gesê. Bye en ander bestuiwers sterf uit as gevolg van lugbesoedeling http://www.flickr.com/photos/calxfornia/4664313683/.

VRAE:

Vind die volgende woorde in die artikel en onderstreep hulle. Soek dan die definisie van elkeen van hulle op en skryf dit neer. Dui aan of die woord 'n selfstandige naamwoord, 'n werkwoord, 'n bywoord of 'n byvoeglike naamwoord is. Moenie die definisie woord vir woord afskryf nie. Skryf dit in jou eie woorde.

1. hongersnood:

   ---

2. misoes:

   ---

3. ernstige:

   ---

4. uitsterf:

   ---

5. bewaar:

   ---

6. afgeleë:

   ---

7. afgeleë:

   ---

8. diversiteit:

   ---

9. manipuleer:

   ---

1. (selfstandige naamwoord) uiterste ondervoeding, honger en sterftes as gevolg te te min (of geen) kos

2. (werkwoord) wanneer iets nie werk nie, in hierdie geval, verwys dit spesifiek na gewasse waarvan slegs 'n klein hoeveelheid of geen geproduseer is nie.

3. (bywoord) baie sleg, baie erg

4. (byvoeglike naamwoord) die spesie het uitgesterf, daar is niks oor nie

5. (werkwoord) om iets lewend of aan die gang te hou

6. (byvoeglike naamwoord) ver weg, uit die pad, ver van menslike bewoning

7. (selfstandige naamwoord) iets wat verskeidenheid en verskille het

8. (werkwoord) om te verander

Skryf die titel van hierdie artikel neer.

---

Die verlies van bestuiwers lei tot verlies van gewasse - derde jaar van hongersnood

Wat is die boodskap wat deur die titel en die artikel self oorgedra word?

---

---

Die verlies van wilde bye, skoenlappers en motte het groot voedseltekorte veroorsaak omdat hulle gewoonlik help om die voedselgewasse te bestuif. Die boodskap kan ook 'n waarskuwing wees dat ons lugbesoedeling moet verminder en ons by- en skoenlapperbevolkings meer moet waardeer.

Verduidelik wat die verband tussen die verlies aan bestuiwers en misoeste is.

---

---

---

Daar is nie bestuiwers om die blomme van die landbougewasse te bestuif nie. Die blomme word dus nie bevrug nie en kan daarom sade nie vorm nie. As daar nie sade is om die volgende jaar te plant nie is daar minder voedsel vir mense.

Watter bestuiwers is spesifiek verminder?

---

Wilde bye, skoenlappers en motte.

Watter rede word deur die artikel genoem vir die verlies aan hierdie bestuiwers?

---

---

Lugbesoedeling en die gevolglike suurreën beskadig die vlerke van die bestuiwers, wat dan nie kan vlieg tot by die nektar nie en doodgaan van honger.

Gee ten minste twee maniere waarop windbestuifde plante se strukture vir windbestuiwing aangepas is.

---

---

---

---

Leerders kan noem:

• Helmknoppe hang aan lang helmdrade. Die wind kan die stuifmeel maklik beweeg en wegwaai.
• Stuifmeelkorrels is lig en droog om te keer dat dit aan mekaar vassit. Dit word maklik deur die wind rondgewaai.

Die vroulike stempel is veeragtig en vertak en werk soos 'n filter om die stuifmeel wat daardeur gewaai word op te vang.

Hoe dink jy kon die navorsers die gewasse se blomme verander sodat dit makliker deur die wind bestuif kan word?

---

---

---

Leerder-afhanklike antwoord. Leerders moet verwys na bogenoemde aanpassings in die plante wat al klaar vir windbestuiwing aangepas is.

Dink jy dat die situasie wat in die artikel beskryf word in die toekoms kan gebeur? Skryf 'n paragraaf om jou antwoord te verduidelik.

---

---

---

---

Leerders kan saamstem dat hierdie in die toekoms kan gebeur, of nie saamstem nie. Hulle denkwyse is belangrik. Hulle kan byvoorbeeld argumenteer dat dit kan gebeur in die toekoms, omdat daar al klaar baie lugbesoedeling is wat nie verminder nie en dus die bestuiwers kan affekteer. Hulle kan ook argumenteer dat hulle nie dink dat lugbesoedeling sal styg tot die vlakke wat die bestuiwers sal affekteer nie, of dat daar ander bestuiwers mag wees wat nie geaffekteer sal word nie.

Bestuiwers en ons. (video)

Bevrugting

Ons het nou na bestuiwing gekyk, maar wat gebeur daarna? Wat gebeur nadat die stuifmeelkorrels op die stempel van die blom geland het?

Onthou jy dat die stuifmeelkorrels die manlike geslagselle bevat en die vrugbeginsel die vroulike geslagselle in die saadknoppe bevat? Die manlike en vroulike geslagselle bevat elkeen net die helfte van die genetiese materiaal (DNS) van die ouerplant. Na bestuiwing moet die manlike geslagsel in die stuifmeelkorrel met die vroulike geslagsel in die vrugbeginsel saamsmelt om 'n vrugbare saad te vorm. Hierdie proses staan bekend as bevrugting.

By angiosperms bevat elke stuifmeelkorrel twee manlike geslagselle. Kyk of jy die rede hiervoor dan uitvind soos jy deur die stappe van bevrugting lees.

In plante gebeur die bevrugtingsproses in duidelik gedefinieerde stappe:

1. Nadat die stuifmeelkorrel op die volwasse stempel van 'n blom van dieselfde spesie geland het, vorm die stuifmeel 'n buis.

2. Hierdie stuifmeelbuis groei vanaf die stempel, al in die styl langs. Dit vervoer die manlike geslagselle na die saadknoppe.

   

3. Daar is 'n klein struktuur in die saadknop wat die embriosak genoem word. Wanneer die stuifmeelbuis in die saadknop ingroei, bevrug een van die manlike geslagselle die vroulike geslagsel in die embriosak.
4. Die bevrugte eiersel ontwikkel tot 'n embrio in die saad.
5. Die ander manlike geslagsel smelt saam met 'n ander sel in die embriosak om die endosperm te vorm. Endosperm is die styselagtige voedingstof wat in die saad gestoor word nadat dit ryp geword het. Later word hierdie voedsel gebruik om die ontkiemende saad te voed tot dit blare gevorm het en begin dit om self kos te maak deur foto'sintese.
6. Die vrugbeginsel begin dan swel en vergroot tot dit 'n vrug word.

Na bevrugting begin die saadknop in die vrugbeginsel om in 'n saad te verander. Die vrugbeginsel se wand word die res van die vrug. Daar is groot verskeidenheid in die tipes sade en vrugte in die wêreld.

Dink aan al die verskillende vrugte wat jy in 'n winkel kan koop - daar is baie verskillende vorms, groottes en kleure!

Hoekom het plante so baie verskillende soorte sade en vrugte? Dit is omdat die sade na ander dele moet versprei word om in 'n nuwe plant te ontwikkel. Die vorms en strukture van die sade help hiermee. Die vrugte s'n ook. Ons sê die vrugte en sade word versprei. Kom ons kyk na 'n paar maniere waarop sade versprei kan word.

Saadverspreiding

Plante gebruik verskillende metodes om hulle sade so ver as moontlik van die ouerplant af te versprei. Hoekom dink jy moet die sade versprei word? Bespreek dit met jou onderwyser en die klas en maak notas.

Verskillende plante het verskillende maniere om sade en vrugte te versprei. Kom ons kyk na sommige hiervan.

Swaartekrag: Vrugte kan van 'n boom afval en so ver as moontlik van die ouerboom af rol. Wanneer die vrug afgeval het kan dit verder van die ouerplant gespoel word deur water, verder rol of deur diere weggedra word.

Diere: Diere kan die vrug van die plant af eet of nadat dit afgeval het. Die sade word dan weggedra in die dier se spysverteringsisteem. Die sade het 'n harde buitewand om te keer dat dit nie deur die dier verteer word nie. Party sade het stekelrige strukture wat aan die pels van diere kan vasklou. Hulle word dan weggedra soos die dier loop en val later af.

Plofkrag: Party plante se volwasse plantkapsules "ontplof" en skiet die klein, ligte saadjies ver van die ouerplant af weg.

Wind: Windverspreiding vereis baie ligte, klein saadjies wat op die windstrome gedra kan word. Sommige sade het "vlerke", soos perdeblomsaad, en kan dan baie ver deur die wind gewaai word.

Water: Plante wat in of naby water bly gebruik die water om hulle sade te versprei. Wortelboom sade begin ontkiem wanneer hulle nog aan die ouerplant is, val dan in die see en wag tot hulle uitgespoel word om verder te ontkiem en te groei.

Onthou jy dat ons bespreek het hoe die verskillende blomstrukture aangepas is vir bestuiwing deur diere of wind of water? Op dieselfde manier is die sade en vrugte ook aangepas vir hulle verspreidingsmetode.

Bestudeer verskillende soorte sade

Indien moontlik, probeer om voorbeelde van hierdie verskillende sade, peule en vrugte bymekaar te maak en klas toe te bring vir hierdie aktiwiteit. Die leerders kan daarna kyk en die sade wat deur die wind versprei word in die lug gooi om te sien hoe dit beweeg. Dit sal hulle help om die aanpassings te verstaan. Verduidelik aan die leerders dat hulle die aanpassing moet verduidelik en dan hoe die struktuur die funksie help. Die algemeenste manier om dit te doen is om die struktuur te beskryf en dan te beskryf hoe dit die funksie help verrig. Normaalweg sal dit in die formaat wees van: Die saad het "x-struktuur" sodat dit "y-funksie" kan verrig.

INSTRUKSIES:

Kyk na die volgende tabel met verskillende soorte sade. Elkeen word op 'n ander manier versprei.

In die tweede kolom, skryf neer hoe die sade versprei word (byvoorbeeld deur 'n dier, deur die wind, deur water, ens).

In die derde kolom, skryf 'n paar sinne om te verduidelik hoe jy dink die saad aangepas is vir verspreiding. Jy moet dink aan wat hierdie saad die meeste gaan help om versprei te word.

Saad	Hoe word dit versprei?	Watter aanpassings het die saad of plant vir verspreiding?

Saad	Hoe word dit versprei?	Watter aanpassings het die saad of plant vir verspreiding?
	Deur 'n dier (voël)	Die sade is in vrugte (bessies) wat die voëls graag eet. Die sade beweeg deur die voël se spysverteringskanaal en word ver van die ouerplant versprei in die voëlmis. Die sade het 'n harde buitelaag wat nie verteer word deur die voël nie. Hierdie aanpassing sorg dat die saad nie verteer word deur die voël se spysvertering nie.
	Deur water	Hierdie bome groei gewoonlik naby water. Die sade val af in die water en word weggespoel. Die sade is aangepas om te dryf (hulle dobber) sodat hulle ver rivierlangs kan beweeg na 'n nuwe habitat.
	Deur die wind	Die saad is baie lig en kan deur die wind weggewaai word. Die is "veeragtig" sodat dit die wind vang en kan reis.
	Deur plofkrag	Die saadpeul kan reageer op aanraking en dan oopbars. Dit is voordelig omdat al die peule dan nie gelyk oopbars nie, maar geleidelik afhangend van wanneer hulle aangeraak word. Die sade is klein en lig sodat hulle ver uit die peul geskiet kan word.
	Deur 'n dier (hond)	Die sade het klitse (klein hakies) wat aan die pels van die hond vashaak. Soos die saad droogword of as dit aan iets ander haak, val dit van die hond af. Die sade is gewoonlik op diere-hoogte aan die plant.
	Deur die wind	Hierdie sade is partykeer groot, maar steeds lig sodat hulle deur die lug kan vervoer word. Die "vlerke" is lig en het 'n groot oppervlakarea om lugstrome optimaal te kan gebruik. Die saad tol soos dit waai en die beweging laat dit verder waai.
	Deur plofkrag	Die saadpeule bars oop wanneer hulle droog word en begin kraak. Dit verseker dat die sade gereed is om te versprei. Die sade is kleinerig sodat dit maklik kan versprei.
	Deur 'n dier (eekhoring)	Akkers word versprei deur eekhorings wat die neute bymekaarmaak. Eekhorings hou daarvan om die neute te eet en maak dit bymekaar in 'n stoorplek. Party akkers word geëet, maar ander word begrawe en vergeet deur die eekhoring. Hierdie akkers kan dan later ontkiem en begin groei. Akkers is hard en kan lank gestoor word sonder om hulle ontkiemingspotensiaal te verloor.

Ons het nou klaar gekyk hoe angiosperma voortplant. Ons gaan hierna na voortplanting by diere kyk. Ons gaan spesifiek menslike voortplanting bestudeer, sodat ons meer kan leer oor ons eie liggame en hoe dit funksioneer.

Hoekom is dit nodig dat mense moet kan voortplant?

Mense moet kan voortplant om die voortbestaan van die spesie te verseker. Soos angiosperma plante kan mense ook geslagtelik voortplant. Dit beteken dat menslike voortplanting 'n man en 'n vrou vereis en dat 'n nuwe mens gevorm word deur die genetiese materiaal (DNS) van die ouers te kombineer. Die kind sal die helfte van sy genetiese materiaal (DNS) van sy ma en die ander helfte van sy pa kry. Om dit te laat gebeur moet die sperm (van die man) met die ovum (eiersel) (van die vrou) saamsmelt om 'n nuwe individu voort te bring. Ons voortplantingsorgane is aangepas vir hierdie funksies.

Ons voortplantingsorgane moet volwassenheid bereik. Dit gebeur tydens 'n fase van ons lewe wat as puberteit bekend staan.

Puberteit

Wanneer 'n seun of dogter 'n sekere stadium van groei en ontwikkeling bereik het, begin die voortplantingsorgane ook volwasse word. Seuns en dogters gaan gewoonlik nie deur puberteit op presies dieselfde ouderdom nie:

• Dogters gaan deur puberteit op tussen 10/11 - 14/15 jaar oud.
• Seuns gaan deur puberteit op tussen 12/13 - 15/16 jaar oud.

Gedurende puberteit sal jy verskillende fisiese en emosionele veranderinge ervaar soos jou liggaam ontwikkel tot geslagsrypheid. Kom ons kyk na sommige van hierdie veranderinge wat tydens puberteit plaasvind.

Wat gebeur tydens puberteit?

INSTRUKSIES:

1. Bestudeer die afbeeldings van 'n dogter op 10, 12 en 17, en van 'n seun op 10, 12 en 17.

VRAE:

Identifiseer die veranderinge wat albei deurgaan tydens puberteit en vul dit in die tabel in.

Veranderinge in die dogter	Veranderinge in die seun

Veranderinge in die dogter	Veranderinge in die seun
Veranderende liggaamsvorm en figuur Onderhuidse vet vermeerder Borste begin ontwikkel Gelaatstrekke word meer volwasse Hare groei onder die arms en op die bene Skaamhare begin groei (Aknee/puisies by sommige individue)	Veranderende liggaamsvorm en figuur Meer gespierd Penis word groter Gelaatstrekke word meer volwasse Hare groei onder die arms en op die bene, gesig en bors Skaamhare begin groei (Aknee/puisies by sommige individue)

Bestudeer die volgende grafiek en beantwoord die vrae wat volg.

Watter tipe grafiek is hierdie?

---

'n Lyngrafiek (of 'n groeikurwe-grafiek)

Let op: Beklemtoon dat hierdie grafiek GEMIDDELDE lengtes aantoon. Dit wys nie net die verskil tussen een seun en een dogter nie, maar eerder die verskil tussen die gemiddelde lengte van 'n groot groep seuns en 'n groot groep dogters. Vra die leerders hoekom hulle dink dit belangrik is. (Daar sal altyd 'n paar uitsonderings wees van ouer mense wat korter is as jongmense en dogters wat langer is as seuns, maar die gemiddelde help ons om die algemene neiging, wat vir die meeste mense geld, te ondersoek.)

Watter inligting word deur hierdie grafiek verskaf?

---

Die algemene toename in gemiddelde lengte van seuns en dogters vanaf geboorte tot 18 jarige ouderdom.

In 'n grafiek is daar twee veranderlikes. Die onafhanklike veranderlike word langs die horisontale x-as geplaas. Die afhanklike veranderlike is die veranderlike wat verander afhangende van die onafhanklike veranderlike, en dit word langs die vertikale y-as geplaas. Identifiseer die onafhanklike veranderlike en die afhanklike veranderlike wat in hierdie studie gebruik is, gebaseer op die grafiek.

---

---

Onafhanklike veranderlike: die ouderdom van die seuns en dogters

Afhanklike veranderlike: gemiddelde toename in lengte

Let op: Jy kan aan leerders verduidelik dat die lengte afhang van die ouderdom van die seuns en dogters en daarom die afhanklike veranderlike is. Soos kinders ouer word, word hulle ook langer. Lengte is dus afhanklik van ouderdom.

In watter maateenheid word lengte gemeet? Wat is die maateenheid vir ouderdom?

---

---

Lengte word gemeet in sentimeter (cm) en ouderdom in jare.

Let op: Wys die leerders daarop dat 'n grafiek se asse altyd benaam moet wees en as daar 'n maateenheid is, moet dit altyd in hakies ingesluit word na die opskrif.

Verduidelik in woorde wat jy dink hierdie grafiek ons vertel van hoe seuns en dogters groei van 0 tot 18 jarige ouderdom. Vergelyk die verskillende lyne vir seuns en dogters. Wat kan jy aflei uit die gemiddelde lengtes soos hulle ouer word? Antwoord die volgende vrae om jou te help om die grafiek te interpreteer.

1. Daar is twee lyne op die grafiek. Wat word deur elke lyn voorgestel? Gebruik die kleure in jou antwoord.

   ---

   ---

2. Hoekom oorvleuel die lyne vir seuns en dogters van 0 tot 6 jaar? Wat sê dit vir ons van die lengte van seuns en dogters tot op 6 jarige ouderdom?

   ---

   ---

3. Na 6 jaar en tot op 10-jarige ouderdom skei die grafieklyne vir seuns en dogters. Watter lyn is bo? Wat sê dit vir jou?

   ---

   ---

4. Op watter ouderdom is seuns en meisies ongeveer ewe lank? Hoe kan jy dit uit die grafiek aflei?

   ---

   ---

5. Is seuns die langste of is dogters oor die algemeen die langste as hulle 18 jaar oud is? Wat is die gemiddelde lengte van seuns en meisies op die ouderdom van 18 jaar? Lees dit van die grafiek af.

   ---

   ---

   ---

Let op: Die vertolking van grafieke is oor die algemeen 'n onontbeerlike vaardigheid in Natuurwetenskap. Leerders mag dit moeilik vind om te verduidelik wat hulle in hierdie grafiek sien. U moet stap vir stap met hulle deur die vertolking van die grafiek werk.

1. Die blou lyn stel die gemiddelde lengte van seuns voor soos wat hulle ouer word. Die rooi lyn stel die gemiddelde lengte van meisies voor soos wat hulle ouer word.
2. Dit beteken dat seuns en dogters tot en met die ouderdom van 6 jaar, gemiddeld, ewe lank is.
3. Die grafieklyn vir seuns is aan die bokant. Dit sê vir ons dat seuns tussen 6 en 10 jaar oud, oor die algemeen, langer as meisies is.
4. Ongeveer by die ouderdom van 10, is die gemiddelde lengte vir seuns en meisies weer dieselfde. Dit kan van die grafiek afgelees word (waar die twee lyne kruis). Rondom die ouderdom van 14 en 'n half is die gemiddelde seun en meisie weer ewe lank.
5. Seuns is oor die algemeen langer as meisies op die ouderdom van 18. Die gemiddelde seun van 18 is omtrent 187 cm lank en die gemiddelde dogter 171 cm.

Let op: U sal moontlik die leerders moet help deur hulle te wys hoe om waardes van 'n grafiek af te lees. Hulle behoort hulle liniale te gebruik en moet 'n lyn trek vanaf 18 jaar oud na die y-as om te sien waar die lyn wat hulle getrek het die y-as sny. Hiervolgens moet hulle op die skaal aflees wat die lengte van seuns en dogters op die ouderdom van 18 is.

'n Vinnige groeifase is wanneer kinders vinniger groei in sommige jare as in ander. Beantwoord die volgende vrae om jou te help om dit te verstaan.

1. Wat kan jy gebruik om 'n vinnige groeifase in die grafiek te identifiseer? Wenk: 'n Vinnige groeifase beteken dat seuns en dogters se lengte gedurende sommige tye vinniger toeneem as gedurende ander tye.

   ---

2. Op die grafiek kan ons sien dat daar 'n vinnige groeifase vir meisies en 'n vinnige groeifase vir seuns is. Gebeur dit tydens dieselfde ouderdom vir seuns en meisies?

   ---

3. Gedurende watter ouderdom vind hierdie vinnige groeifases by seuns en by meisies plaas?

   ---

   ---

4. Hoekom dink jy het hierdie vinnige groeifases op daardie spesifieke tye plaasgevind? Wenk: Dink terug aan die puberteitsouderdom van beide seuns en meisies en hoe dit verskil.

   ---

   ---

1. 'n Skerp styging in die lyn van die grafiek toon 'n vinnige groeifase aan.
2. Nee.
3. Seuns toon 'n vinnige groeifase tussen die ouderdomme van 14 en 16. Meisies toon 'n vinnige groeifase tussen die ouderdomme van 11 en 13.
4. Hierdie vinnige groeifases kom ooreen met die ouderdom waarop meisies en seuns puberteit bereik. Meisies bereik hierdie fase effens vroëer as seuns.

Maak 'n X op die grafiek om aan te dui, volgens jou ouderdom, waar jy in hierdie proses is.

Individuele leerders moet dit op hulle grafieke merk.

Gebruik die data in die grafiek om aan te dui watter veranderinge jy in jou lengte kan verwag as jy die normale groeipatroon sou volg?

---

---

Leerder-afhanklike antwoord

Voorspel, deur te kyk na jou familiegeskiedenis en die lengte van mense in jou familie, of jy die kurwe gaan volg en of jy verwag om korter of langer as die gemiddelde persoon van jou ouderdom te wees.

---

---

Leerder-afhanklike antwoord

Indien u die leerders wil uitdaag kan u hulle vra of dit teen hierdie tempo sal aanhou tussen die ouderdomme van 25 en 35 (nee, lengte bly stabiel). Wat dink hulle sal die tendens wees tussen die ouderdom van 65 en 85 (Ouer mense verloor gewoonlik 'n bietjie lengte as gevolg van die feit dat hulle rugwerwels saampers (of buig)).

Die volgende tabel som die fisiese veranderings, wat tydens puberteit plaasvind, op.

Baie jong mense merk op dat hulle emosies met hulle weghardloop gedurende puberteit. Hierdie is nie net 'n tydperk van volwasse word en fisies groei nie. Dit is ook 'n emosionele tydperk.

Daar vind so baie dinge in jou lewe plaas. Kom ons trek 'n tydlyn om dit aan te toon!

Kom ons bestudeer nou die manlike en vroulike voortplantingsorgane wat tydens puberteit geslagsryp word.

Menslike voortplantingsorgane

Puberteit is die tyd wanneer die mens se voortplantingsorgane begin ontwikkel, dit duur ongeveer 5 - 6 jaar vanaf die aanvang van puberteit.

By mans sluit die voortplantingsorgane die penis en twee testes in wat in 'n velsakkie, genoem die skrotum hang.

• Tydens puberteit begin die skrotum groter word en pubiese hare ontwikkel. Die penis word ook groter.
• Binne-in die skrotum word die testes geslagsryp en begin om sperma te produseer.

Wanneer die manlike voortplantingsorgane volwasse is, dan sal dit soos in die volgende diagram lyk

Die vroulike voortplantingsorgane sluit in die vagina, uterus, twee buise van Fallopius (ovidukte) en twee ovaria.

• By die vrou word die uterus groter en die uterusvoering verdik.
• By geboorte dra 'n dogtertjie reeds miljoene ova (eierselle) in twee organe wat die ovaria (eierstokke) genoem word. Gedurende puberteit begin die ovaria geslagsryp word en stel dan elke maand een ovum vry. Dit word ovulasie genoem.
• Twee buisies verbind die uterus met die ovaria - hulle word die buise van Fallopius of die ovidukte genoem.

Wanneer die vroulike geslagsorgane geslagsryp is, sal dit by die volwasse vrou soos in die volgende diagram lyk.

Ons weet nou meer omtrent die manlike en vroulike voortplantingsorgane en hoe hierdie organe tydens puberteit geslagsryp word. Kom ons kyk nou na menslike voortplanting en die verskillende stadia daarvan.

Verskillende stadia van menslike voortplanting.

Alhoewel jy nog nie gereed is vir die verantwoordlikheid om kinders te kry en hulle groot te maak nie, begin jou liggaam homself stadigaan tydens puberteit voorberei op voortplanting. Die hoofdoel van die menslike voortplantingorgane is om 'n volwasse sperm te produseer wat met 'n ovum kan versmelt om 'n nuwe menslike individu te skep.

Bevrugting en swangerskap

Voordat 'n baba in die moeder se uterus kan ontwikkel, moet die ovum eers bevrug word. Die man ejakuleer (stel vry) miljoene sperma in die vrou se vagina tydens geslagsomgang. Vanaf die vagina moet die sperma swem, deur die uterus tot in die ovidukt en tot by die ovum.

Die sperma bereik die ovum en slegs een van hulle dring die buitenste laag van die ovum binne. Die buitenste laag van die ovum word dan ondeurdringbaar sodat geen ander sperm kan binnedring nie. Hierdie oomblik wanneer die sperm en ovum versmelt word die oomblik van konsepsie, of bevrugting, genoem en dit lei na swangerskap, waartydens die baba ontwikkel.

Jy is \(\text{100}\)% uniek - daar is nie nog een soos jy op Aarde nie.

Nadat die ovum bevrug is, beweeg dit aan tot in die uterus. Sodra dit in die uterus aankom, sak dit in die dik uterusvoering in en heg stewig vas. Dit ontwikkel in 'n fetus en groei en ontwikkel. Die naelstring groei tussen die fetus en die uterus. 'n Plasenta vorm in die uteruswand om voedsel en suurstof na die ontwikkelende baba te bring en afvalstowwe te verwyder. Die voedsel en suurstof word vanaf die plasenta deur die naelstring na die ontwikkelende fetus geneem.

As 'n verwagtende vrou dwelms en alkohol gebruik terwyl sy swanger is, beweeg hierdie skadelike stowwe deur die plasenta na die baba. Dit veroorsaak ernstige skade by die baba. As voorbeeld, as 'n swanger vrou alkohol gebruik, kan die baba Fetale Alkohol Sindroom (FAS) ontwikkel.

Aan die einde van swangerskap gee die moeder deur die vagina geboorte aan die baba. Soms is daar komplikasies en dan doen die dokter 'n keisersnit. Dit is 'n sjirurgiese prosedure wanneer 'n snit in die moeder se buik gemaak word om die baba uit te haal.

Ons het nou gesien dat die ovum bevrug word na geslagsomgang en dan word die vrou swanger. Maar wat gebeur met die ovum as dit nie bevrug word nie?

Menstruasie

Na ovulasie, as die ovum nie in die ovidukt met 'n sperm versmelt om bevrug te word nie, dan beweeg die ovum nog steeds tot in die uterus. In plaas daarvan dat dit in die uteruswand ingeplant word, word die onbevrugte ovum nou deur die vagina uitgewerp, saam met die dik bloedvatryke uterusvoering wat ter voorbereiding op swangerskap gevorm is. Hierdie uitwerping word menstruasie genoem.

Weet jy wat 'n mite is? 'n Mite is 'n storie wat dalk mag waar wees, maar dalk nie. Mites is dikwels ou verhale wat van een geslag na die volgende oorgedra word. Dikwels word mites vertel en dan glo mense die stories sonder dat daar enige bewyse is dat dit werklik waar is.

Een so'n Griekse mite vertel van 'n dame met die naam van Medusa. Haar hare was van regte slange gemaak en sy kon enigiemand in klip verander as hulle direk na haar gekyk het. Een dag toe het Perseus met haar baklei en het toe die slim plan gehad om sy skild soos 'n spieël te gebruik om na haar te kyk. Hy was daarom beskerm teen haar dodelike blik en kon haar kop afkap.

Daar is baie mites omtrent menstruasie en seks wat deur mense in ons gemeenskappe vertel word. Baie daarvan is nie die waarheid nie. Noudat jy meer omtrent geslagtelike voortplanting weet, kan jy self besluit of hierdie mites waar is of nie. Kom ons bespreek dit in meer detail.

Maak 'n opname

Hierdie behoort as 'n tuiswerktaak gedoen te word ter voorbereiding op die les omtrent menstruasie. Die vrae kan dan in die klas bespreek en beantwoord word.

INSTRUKSIES:

1. Lees 'n paar van die volende opmerkings wat mense oor menstruasie en seks gemaak het.
2. Lees die volgende vir ten minste vyf verskillende lede van jou familie of vriende.
3. Maak 'n kruisie om aan te dui of die persoon dink dit is waar of onwaar.

Mite	Reaksies (waar of onwaar)
"Vroue wat menstrueer is vuil en onrein."
"Tydens menstruasie moet 'n mens nooit koue kos eet of met kaal voete loop nie. As jy koud kry sal jou menstruasiepyne erger word."
"Oefening is sleg vir 'n mens as jy menstrueer."
"Moet nooit swem solank jy menstrueer nie."
"Maagde behoort nie tampons te gebruik nie - hul sal hul maagdelikheid verloor."
"Dit is ongesond om geslagsomgang te hê tydens menstruasie."
"Jy kan nie swanger word tydens menstruasie nie."
"Jy kan nie swanger word of iemand swanger maak as geslagsomgang in water plaasvind nie."
"Vroue is altyd moeilik en irrasioneel tydens menstruasie."
"Om te drink en dwelms te drink maak geslagsomgang meer pret."
"As jy stort na seks, sal jy nie swanger word nie."
"Jy kan nie swanger word as dit jou eerste keer is nie."
"Almal het geslagsomgang."

'n Maagd is iemand wat nog nie geslagsomgang gehad het nie.

VRAE EN BESPREKING:

Hoeveel mense in die tuiswerk-opname het geglo dat die opmerkings waar is?

Die meeste mense het gelo dat dit waar is.	Omtrent die helfte het geglo dit is waar en die ander helfte het gedink dit is onwaar.	Niemand het geglo dat dit waar is nie.

Bespreek met die klas watter van die opmerkings deur die meeste mense as waar beskou is. Maak aantekeninge op die volgende lyne.

---

---

---

---

Leerder-afhanklike antwoord

Watter van die opmerkings het die sterkste reaksie uitgelok onder die mense wat jy ondervra het? (Positiewe of negatiewe reaksie). Bespreek hierdie reaksies met die klas. Maak aantekeninge op die volgende lyne.

---

---

---

---

Leerder-afhanklike antwoord

Het enigiemand oor die opmerkings gelag? Wie? Weet jy waarom hulle gelag het? Deel dit met die klas.

---

---

Leerder-afhanklike antwoord

Watter van die stellings dink jy is waar? Bespreek dit met die klas en maak aantekeninge op die volgende lyne.

---

---

---

---

Leerder-afhanklike antwoord

U behoort deur al hierdie mites met die klas te gaan en daarop te wys dat dit almal mites is wat NIE waar is nie. Lees deur die verduidelikings en bespreek dit met die klas.

"Vroue wat menstrueer is vuil en onrein."

• Vroue is nie vuil en onrein tydens menstruasie nie want dit is 'n natuurlike proses. Sommige mense glo dit om geloofsredes en alhoewel u daarvoor sensitief moet wees, bly dit 'n feit dat vroue nie dan vuil is nie.

"Tydens menstruasie moet 'n mens nooit koue kos eet of met kaal voete loop nie. As jy koud kry sal jou menstruasiepyne erger word."

• Dit is onwaar. Die uterus is die orgaan wat menstruasie beheer en koue voete of koue kos het niks met die uterus te doen nie.

"Oefening is sleg vir 'n mens as jy menstrueer."

• Menstruasie is 'n normale, natuurlike funksie van die liggaam en nie 'n gebrek nie. Die vrou kan voortgaan met haar lewe asof niks buitengewoons aan die gang is nie.

"Moet nooit swem solank jy menstrueer nie."

• Alhoewel die korrekte beskerming (tampons) noodsaaklik is, is daar geen rede waarom dogters nie kan swem tydens menstruasie nie.

"Maagde behoort nie tampons te gebruik nie - hul sal hul maagdelikheid verloor."

• Maagdelikheid handel daaroor of 'n vrou reeds geslagsomgang gehad het of nie. Dit was so dat vroue se maagdelikheid in die verlede gemeet is aan die teenwoordigheid van die maagdevlies omdat dit tydens geslagsomgang geskeur word. Die maagdevlies kan egter deesdae op soveel maniere geskeur word, soos deur 'n tampon te gebruik, perd te ry, gimnastiek of ballet te doen. Dit beteken nie dat sy haar maagdelikheid verloor het nie.

"Dit is ongesond om geslagsomgang te hê tydens menstruasie."

• Alhoewel nie almal daarvan hou nie, is daar geen mediese redes waarom geslagomgang tydens menstruasie nie kan plaasvind nie. Dit is die persoonlike keuse van die betrokke paartjie.

"Jy kan nie swanger word tydens menstruasie nie."

• Daar is steeds 'n kans dat jy swanger kan word tydens menstruasie. Die sperma kan vir 'n hele paar dae in die vagina bly lewe. Dit beteken dat jy daarná kan ovuleer en nog steeds swanger word.

"Jy kan nie swanger word of iemand swanger maak as geslagsomgang in water plaasvind nie."

• Onwaar. Water verhoed op geen manier swangerskap of die oordrag van SOS's nie.

"Vroue is altyd moeilik en irrasioneel tydens menstruasie."

• Baie vroue (nie almal nie) ondervind pre-menstruele-sindroom-simptome, wat emosionele veranderings veroorsaak, maar dit is nie altyd die geval nie en 'n vrou se emosionele toestand kan nie outomaties aan PMS toegeskryf word nie. Tienerseuns kan maar net so buierig en bakleierig raak!

"Om te drink en dwelms te drink maak geslagsomgang meer pret."

• As jy dronk is, of dwelmmiddels gebruik, is dit moeilik om verstandige besluite te neem oor seks. \(\text{20}\)% van 15 tot 17 jariges sê hulle het al iets seksueel gedoen terwyl hulle alkohol of dwelmmiddels gebruik het, iets wat hulle nie sou gedoen het as hulle nugter was nie. Dit mag dalk op daardie oomblik soos pret of 'n goeie idee lyk, maar dit beteken ook dat jy minder geneig is om veilige seks te beoefen. Jy kan dan swanger raak of 'n SOS kry. Om onder die invloed van dwelmmiddels of alkohol te wees maak meisies ook meer kwesbaar om ongewenste toenadering te ontvang.

"As jy stort na seks, sal jy nie swanger word nie."

• Dit is nie waar nie. Die water sal nie die sperm afwas nie. Die sperm het reeds die vagina binnegekom. Soos met SOS's sal stort na seks nie swangerskap voorkom nie, ook nie die oordrag van SOS's nie.

"Jy kan nie swanger word as dit jou eerste keer is nie."

• As jy ovuleer maak dit nie saak dat dit die eerste keer is dat jy seks het nie, jy kan nog steeds swanger word. As jou liggaam 'n ovum geproduseer het tydens ovulasie is daar geen rede waarom sperm nie die ovum sal bevrug nie. Jy kan nog steeds swanger word al is dit die eerste keer wat jy seks het.

"Almal het geslagsomgang."

• Vir leerders mag dit dalk lyk asof almal seks het, maar in werklikheid het minder as die helfte (\(\text{48}\)%) van alle hoërskool-leerders al ooit seks gehad. Wys vir die leerders daarop dat mense gereeld jok en oordryf wanneer dit by seks kom. Maar wys ook daarop dat dit nie saak maak wat ander doen nie, en wie die waarheid vertel of nie, dit maak net saak wat die beste vir jou is. Maats mag druk op jou uitoefen deur dinge te sê soos "As jy my liefhet sal jy". Maar 'n waarlik liefdevolle en toegewyde maat sal wag totdat jy gereed is.

Aan die einde van hierdie les moet u 'n punt daarvan maak om neerhalende woorde, wat gebruik word om na vrouens en mans te verwys, te bespreek. Dit kan moontlik nuttig wees om slegte naamkeuses te dinkskrum, en om die gebruik van korrekte terminologie te bespreek sodat hierdie slegte name vermy kan word.

As daar verskillende kulturele en geloofsgroepe in die klas is, kan dit die aangewese tyd wees om geloofswette en sieninge oor menstruasie te bespreek. Bespreek ook wat meisies in die klas ervaar as deel van hierdie groep. Maar onderwysers moet versigtig wees om nie meisies te verneder of in verleentheid te stel wat optree in ooreenstemming met die godsdienstige oortuiging van hulle families nie. Onderwysers moet eerder 'n oop omgee-ruimte skep waar leerders hierdie onderwerpe kan bespreek.

Maniere om swangerskap en SOS's te voorkom

Soos wat ons hierbo bespreek het, berei jou liggaam homself tydens puberteit voor om te kan voortplant. Maar jy is in beheer van jou liggaam en net jy kan die besluit maak wanneer jy gereed is om 'n ouer te word en swanger te word.

As jy besluit om seksueel aktief te word, is dit belangrik om versigtig te dink aan die twee risiko's wat betrokke is daarby:

1. Swangerskap
2. Om besmet te word met 'n Seksueel Oordraagbare Siekte (SOS's) soos MIV/VIGS, Herpes of Sifilis.

Daar is verskillende maniere om swangerskap te voorkom.

Voorbehoedmiddels

Om swangerskap te vermy kan jy voorbehoedmiddels gebruik. Daar is verskillende voorbehoedmiddels wat deesdae beskikbaar is. Hulle voorkom dat die sperm die ovum bereik en voorkom dus dat bevrugting plaasvind. Andersins kan hulle voorkom dat die bevrugte ovum inplanteer in die wand van die uterus.

'kontra-" beteken teen, daarom beteken kontrasepsie teen-konsepsie.

Manlike kondome is rubberagtige skedes wat oor 'n man se stywe penis geplaas word voor seks, en gedra word tydens geslagsgemeenskap om te voorkom dat sperma die vrou se vagina binnegaan. Kondome help ook om die verspreiding van SOS's te voorkom.

Vroulike kondome verhoed ook dat die sperma die ovum bereik. Maar hierdie word in die vrou se vagina geplaas om op te tree as versperring teen die sperm, en dit word minder algemeen gebruik.

Voorbehoedpille word vandag deur baie vroue gebruik. Baie hiervan voorkom ovulasie. Pille moet elke dag op dieselfde tyd geneem word anders is dit nie effektief nie. As die vrou 'n infeksie het met 'n hoë koors, of op antibiotika is, kan dit ook die pil se doeltreffendheid verminder. Terwyl die pil uitstekend is om swangerskap te voorkom, bied dit GEEN beskerming teen SOS's nie.